Archiwum

Mariusz Bogucki ¹, Karolina Stypczyńska ²

¹ Politechnika Bydgoska, Katedra Hodowli i Żywienia Zwierząt

² Politechnika Bydgoska, Studenckie Koło Naukowe Alfa Animalis

Warunkiem uzyskania satysfakcjonujących efektów ekonomicznych w hodowli bydła mlecznego jest odpowiednio zbilansowana dawka pokarmowa, która pokrywa zapotrzebowanie krów na wszystkie składniki, witaminy i związki mineralne. 

     Hodowcy zdają sobie sprawę, że muszą stosować takie produkty w żywieniu krów, które będą ograniczać występowanie chorób metabolicznych, podnosić efektywność rozrodu i zwiększać wydajność. Dlatego też nieuniknione jest stosowanie różnego rodzaju dodatków paszowych, które kosztują, ale pozwalają podnieść zysk osiągany od krowy w gospodarstwie. Istotne znaczenie dla prawidłowego żywienia bydła mają nie tylko podstawowe składniki dawki (białko i energia), ale również te występujące w paszach w minimalnych ilościach, czyli mikro- i makroelementy oraz witaminy. Dzięki optymalnej ich podaży możliwe jest efektywne wykorzystanie energii i białka z paszy. W sprzedaży dostępny jest cały szereg dodatków paszowych oferowanych przez różne firmy. Pewien asortyment wśród nich stanowią lizawki oraz bolusy.

• Lizawki

     Naturalna skłonność zwierząt do lizania słonych przedmiotów sprawia, że od lat produkowane i stosowane w ich żywieniu są lizawki solne. Stanowią one łatwo przyswajalne źródło sodu i chloru. Niedobór tych pierwiastków szczególnie dotyczy zwierząt gospodarskich, które ze względu na wysoką podaż potasu, zarówno w paszach objętościowych, jak i w ziarnie zbóż, odczuwają deficyt pokarmowy sodu i chloru. Jest on szczególnie groźny w okresie intensywnego wzrostu oraz u zwierząt charakteryzujących się wysoką wydajnością, gdyż pierwiastki te niezbędne są dla utrzymania równowagi jonowej płynów ustrojowych. Sód (Na) jest głównym jonem dodatnim płynów pozakomórkowych, ważny dla utrzymywania równowagi płynów ciała, niezbędny w przewodzeniu impulsów nerwowych. Jego niedobór może być przyczyną gorszego pobierania paszy, nadmiar natomiast, szczególnie w okresie zasuszenia, sprzyja powstawaniu obrzęków wymienia, zwłaszcza u pierwiastek. Chlor (Cl) to główny jon ujemny płynów pozakomórkowych, ważny dla utrzymywania równowagi płynów ciała. Normy żywienia zwierząt określają zapotrzebowanie krów mlecznych na sód w zależności od wydajności mlecznej (od 10 do 40 kg mleka) na 15-38 g/dobę. Jak wynika z badań krowy w okresie pełnej laktacji przy wydajności powyżej 20 kg mleka/dobę pobierają z lizawek około 65 g soli na dobę. Roczne zapotrzebowanie krowy mlecznej wynosi 2-3 lizawki solne o masie 10 kg każda.

     W żywieniu krów mlecznych można stosować również lizawki solne wzbogacone w mikro- i makroelementy oraz witaminy. Szczególnie suplementuje się je w takie pierwiastki jak: wapń, fosfor, magnez, cynk, mangan, kobalt, selen, miedź, cynk oraz jod. Mogą być stosowane równolegle ze skarmianymi premiksami. Szczególną uwagę należy zwrócić na lizawki ze zwiększoną zawartością jodu. Jak wykazały badania dzięki skarmianiu lizawek zawierających jod, można podnieść kilkukrotnie zawartość tego pierwiastka w mleku krów. Spożywanie mleka i jego przetworów bogatych w jod może być skuteczną alternatywą dla zwalczania jego niedoboru w diecie człowieka. Spośród witamin w lizawkach dla bydła występują między innymi witaminy: A, z grupy B, D, E.

Forma lizawek

     Lizawki dostępne są w postaci tradycyjnej, czyli w kostkach (o masie 10 kg), a także w plastikowych wiaderkach, miskach lub innych pojemnikach. Lizawki używa się wykładając je w miejscach łatwo dostępnych dla zwierząt (również na pastwiskach). Lizawki w kostkach można także wykładać na specjalnych podstawkach. Korzystanie z lizawek, w przeciwieństwie do tradycyjnych premiksów gwarantuje, że trafiają one w całości do zwierząt. Nie ma możliwości rozsypania, czy pozostawienia w korycie lub na stole paszowym. Plastikowe opakowanie chroni zawartość przed wiatrem, deszczem, a specjalna struktura lizawki chroni przed wilgocią i pokruszeniem. Struktura lizawek powinna być przystosowana do lizania, a jej twardość musi umożliwiać jej stopniowe pobieranie przez zwierzęta. Stosując lizawki mineralne trzeba pamiętać, by zwierzętom zapewnić stały dostęp do wody.

Korzyści zestosowania lizawek

     Wyposażanie zwierząt w lizawki umożliwia im intuicyjne pobieranie minerałów w zależności od potrzeb oraz w odpowiednich ilościach. Z reguły bydło chętnie korzysta z lizawek. Lizawki przeznaczone dla krów mlecznych pomagają w podniesieniu ich wydajności, a także wpływają na dobrą zdrowotność i płodność zwierząt. Zaleca się podawać je w ciągu całego roku, gdyż mają pozytywny wpływ na trawienie paszy podstawowej poprzez stymulowanie flory bateryjnej, zabezpieczenie żwacza w wyniku zwiększonego wydzielania śliny (efekt buforujący) oraz szybsze odnawianie treści żwacza. Obecność, na przykład biotyny, bardzo dobrze wpływa na jakość okrywy włosowej skóry oraz stan racic, natomiast odpowiedni poziom selenu w powiązaniu z witaminą E wywiera korzystny wpływ na jakość cytologiczną mleka – obniżenie liczby komórek somatycznych. Sama witamina E jest również ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania systemu nerwowego oraz układu naczyniowego. Lizawki mineralno-witaminowe można z powodzeniem stosować także w żywieniu jałówek oraz młodzieży na wszystkich etapach ich wzrostu. Zastosowane proporcje składników umożliwiają m. in. harmonijny wzrost szkieletu, prawidłowy rozwój wymienia, redukcję wzdęć, poprawę struktury owłosienia skóry, rozwój żwacza, stymulację apetytu oraz zwiększenie średniego dziennego przyrostu masy ciała o kilkadziesiąt gramów. Z kolei lizawki dla krów zasuszonych charakteryzują się stosunkiem wapnia do fosforu zachowanym na poziomie 1: 1, co zapobiega wielu problemom okołoporodowym, takim jak np. zatrzymanie łożyska, zaleganie poporodowe czy też stany zapalne dróg rodnych po wycieleniu.

• Bolusy

     Bolusy dla bydła są jedną z metod walki z niedoborami mineralno-witaminowymi. Są to skondensowane dodatki witaminowe lub mineralno-witaminowe, które występują w postaci dużych tabletek, kapsułek lub ampułek. Możemy dobrać bolus dla cielęcia, jałówki i dorosłej krowy. Bolusy dla bydła stanowią znakomity rezerwuar składników mineralno-witaminowych, które wchłaniane są w jelitach, a nie rozkładane i wykorzystywane przez mikroorganizmy żwacza. Dzięki temu całkowita, uwolniona do dalszych odcinków przewodu pokarmowego substancja przenika w całości do organizmu, gdzie jest prawidłowo rozdysponowana. Stosowanie bolusów pozwala na indywidualne traktowanie zwierzęcia w zależności od stanu fizjologicznego, zwłaszcza w obiektach, gdzie nie ma warunków do tworzenia grup technologicznych. W zależności od potrzeb rozpuszczają się natychmiast lub powoli uwalniają porcje witamin i minerałów nawet przez kilka miesięcy.

Rodzaje bolusów

     Oferta bolusów dla bydła na runku jest bogata. Można je podzielić na 4 grupy:

• tabletki musujące – działające bardzo szybko (od kilkunastu minut),
• kapsuły żelatynowe – działające od kilku godzin do kilku dni,
• bolusy erodujące – działające od kilku dni do kilku miesięcy,
• bolusy wypłukiwane – działające bardzo wolno, do kilku miesięcy.

W zależności od wieku, fazy laktacji i okresu fizjologicznego można stosować bolusy dla różnych grup zwierząt:

• krów zasuszonych,
• krów w okresie okołoporodowym,
• krów w okresie rozrodczym,
• krów na początku laktacji,
• jałówek,
• cieląt.

     Z kolei z profilaktycznego punktu widzenia można wyróżnić:

1. Bolusy poprawiające apetyt – mogą być stosowane nawet u cieląt (od 6 tygodnia życia). Wspomagają prawidłowy rozwój i przyrosty masy ciała. Mogą być stosowane również u krów, które trzeba zachęcać do pobierania paszy. Zawierają zioła, składniki mineralne oraz witaminy, poprawiają perystaltykę jelit. Działają przez dwa-trzy dni, przez co efekt ich działania jest szybko widoczny.

2. Bolusy zawierające biotynę – wspomagają prawidłową budowę rogu racicowego, poprawiają wyniki rozrodu, odporność na choroby.

3. Bolusy dla krów podatnych na kwasicę – działają zazwyczaj 3-4 dni. W tym czasie mają za zadanie poprawić pH żwacza, zwiększyć buforowanie poprzez zwiększenie produkcji śliny. Najskuteczniej działają w czasie zmiany dawki pokarmowej, zapobiegając nadmiernemu zakwaszeniu. Dzięki zawartym składnikom poprawiają warunki bytowe dla mikroorganizmów żwacza.

4. Bolusy zapobiegające ketozie – stosowanie bolusów przed porodem, podczas gromadzenia rezerw energetycznych, skutecznie zabezpiecza krowy po porodzie przed wystąpieniem objawów ketozy. Uwalnianie z bolusów glikolu propylenowego i tłuszczu chronionego trwa kilka tygodni. Aplikowane krowom 2-3 tygodnie przed porodem rozpuszczają się nawet do 8 tygodni. Wystarczają zatem na okres, kiedy krowy są najbardziej narażone na ketozę.

5. Bolusy zapobiegające porażeniu poporodowemu. Krowy podatne na porażenie poporodowe powinny otrzymać bolus dwa razy. Przed porodem i po porodzie. W skład bolusów zapobiegających porażeniu mogą wchodzić: wapń, niacyna, witamina D3.

6. Bolusy dla krów wykazujących predyspozycje do długiego zalegania po porodzie. Powinny otrzymać bolus zawierający znaczną dawkę fosforu.

7. Bolusy wspomagające rozród i zabezpieczające przed mastitis. Bolusy zapobiegające mastitis zawierają selen i jod. Wysoka zawartość selenu i jodu wspomaga odporność wymienia na stany zapalne. Przy problemach z wysoką liczbą komórek somatycznych w mleku wykazują działanie redukujące. Z kolei bolusy podawane przed planowaną inseminacją usprawniają pracę układu rozrodczego.

8. Bolusy dla cieląt. Bolusy dla cieląt występują w formie standardowych bolusów o długotrwałym uwalnianiu (nawet do 180 dni), ale również w formie kapsułek żelatynowych, które działają natychmiastowo uwalniając substancje mineralne przez kilka dni, np. po biegunce lub w jej trakcie.

Bolusy – podawanie

     Bolusy aplikuje się krowom stosunkowo prosto, za pomocą specjalnego pistoletu, tzw. aplikatora, który wkłada się krowie do pyska. Przed użyciem aplikator powinno się umyć, zdezynfekować i przepłukać, po czym należy umieścić w nim bolus. Następnie należy otworzyć pysk zwierzęcia i wprowadzić aplikator do tylnej części otworu gębowego, trzymając głowę krowy nieco uniesioną do góry. Gdy aplikator zostanie prawidłowo umieszczony należy nacisnąć mechanizm uwalniający bolusa.

Bolusy – korzyści

     Duża zmienność zawartości składników mineralnych i witamin w paszach może powodować, że nie pokryją one zapotrzebowania zwierząt. Dzięki bolusom niezależnie od stanu zdrowia, zdolności pobierania paszy, stanu fizjologicznego, pory roku, możliwe jest utrzymanie na bezpiecznym poziomie substancji stymulujących udane zacielenia, łatwe wycielenia, właściwy początek laktacji oraz obniżenie liczby komórek somatycznych w mleku.

     Obecnie bolusy stosowane są powszechnie w coraz większej liczbie gospodarstw. Zapobiegają one wielu schorzeniom krów charakteryzujących się wysoką wydajnością. Bolusy dla bydła mogą być zatem jedną z metod profilaktyki, szczególnie w tych stadach, w których zbyt często odnotowuje się takie schorzenia jak: mastitis, ketoza, kwasica czy porażenie poporodowe.