W 2023 roku w Polsce usłyszeliśmy o wykryciu ogniska rzekomego pomoru drobiu w powiecie białostockim w gospodarstwie utrzymującym 40 tys. brojlerów kurzych. Była to wiadomość nieco zaskakująca, zważywszy na to, że ostatni tego typu przypadek odnotowano w Polsce w 1974 roku – zatem rzekomy pomór drobiu powrócił do naszego kraju po półwieczu.
W obecnym 2024 roku także pojawiły się nowe ogniska rzekomego pomoru drobiu. Choroba jak na razie dotknęła gospodarstwa zlokalizowane w powiecie monieckim (województwo podlaskie). Dochodzenie epizootyczne ciągle trwa i obecnie trudno jest jednoznacznie powiedzieć, jak doszło do „reaktywacji” choroby rzekomego pomoru drobiu w polskich stadach drobiu. W obecnej sytuacji warto jednak na nowo przypomnieć sobie najważniejsze fakty dotyczące tej, bardzo groźnej i kosztownej choroby drobiu, a także co robić by zapobiegać jej
rozwojowi w gospodarstwach utrzymujących drób.
Rzekomy pomór drobiu, określany także jako choroba Newcastle – ND, jest jedną z najgroźniejszych chorób wirusowych drobiu. Czynnikiem etiologicznym jest paramyxowirus ptasi serotypu 1 (ang. Avian Paramyxovirus serotype 1). Choroba jest wysoce zaraźliwa i zjadliwa. Śmiertelność w zakażonych stadach może sięgać nawet 100%. Rzekomy pomór drobiu znajduje się także na liście chorób podlegających obowiązkowi zgłaszania i zwalczania w krajach UE i OIE. Choroba jest nieuleczalna, a stada zakażone wirusem ND podlegają odgórnie przyjętym procedurom administracyjnym zwalczania, co jest równoznaczne z wybiciem całego stada i jego utylizacją. Ze względów ekonomicznych warto także wspomnieć, że rozpoznanie choroby Newcastle wpływa zazwyczaj na wprowadzenie restrykcji w handlu międzynarodowym i ograniczeń w eksporcie mięsa drobiowego i jaj z kraju, w którym chorobę rozpoznano. W przypadku Polski może to być szczególnie dotkliwe, mając na uwadze, że Polska jest jednym z największych producentów mięsa drobiowego w Unii Europejskiej, ale także na świecie.
PEŁNA INFORMACJA O RYNKU DROBIARSKIM W POLSCE
Katalog Firm Drobiarskich - V edycja 2020/2023
Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową – przez układ oddechowy lub też pokarmowy. Oznacza to, że zdrowe ptaki zarażają się mając kontakt z wydzieliną ptaków chorych. Niezwykle ważną informacją z punktu profilaktyki rzekomego pomoru drobiu jest to, że wirus ten może być także przenoszony przez dzikie ptactwo, zwłaszcza to wędrujące. Inkubacja choroby, a więc czas od zakażenia do wystąpienia objawów chorobowych wynosi 2-15 dni. Objawy kliniczne towarzyszące zakażeniu wirusem ND mogą dotyczyć układu oddechowego, nerwowego i pokarmowego. Wirusy paramyxowirusów ptasich serotypu 1 cechują się jednak dużą różnorodnością genetyczną, a tym samym różną patogennością i nasileniem objawów klinicznych. Szczepy welogeniczne (vNDV) są uważane za najbardziej zjadliwe i wywołują ostrą postać choroby z wysoką śmiertelnością. Zakażeniu szczepami mezogenicznymi (umiarkowanie zjadliwymi) towarzyszą łagodniejsze objawy chorobowe. Wysoka śmiertelność towarzysząca zakażeniom szczepami mezogenicznymi występuje zazwyczaj jedynie w przypadku zakażeń u bardzo młodych ptaków. Szczepy wirusa ND określane jako lentogeniczne wywołują jedynie łagodne objawy chorobowe, głównie ze strony układu oddechowego. Istnieją także szczepy asymptomatyczne, które cechują się tym, że powodują bezobjawowe zakażenia przewodu pokarmowego. Typowe objawy towarzyszące zakażeniom szczepami welogenicznymi są: utrudnione oddychanie, kaszel, dyszenie, rzężenia, charczenia, obrzęk tkanek wokół oczu i karku. Towarzyszące zakażeniu objawy nerwowe to: drżenia mięśni, porażenia nóg i skrzydeł, skręt szyi (torticollis). Gdy zakażenie przybiera postać jelitową ze zmianami w obrębie przewodu pokarmowego (owrzodzenia, wybroczyny w obrębie żołądka i jelit) może występować wodnista i zielonkawa biegunka. Do upadków ptaków dochodzi najczęściej 3-4 dni po wystąpieniu objawów klinicznych. Istotnym objawem klinicznym towarzyszącym zakażeniom wirusem rzekomego pomoru drobiu jest negatywny wpływ na produkcyjność ptaków. W okresie zakażenia produkcja jaj przez nioski może obniżyć się o 30-50% lub nawet więcej. Dodatkowo, dochodzi również do obniżenia jakości produkowanych jaj, które mogą mieć chociażby cienką skorupkę. Powrót do pierwotnej produkcji jaj może trwać nawet 2 tygodnie. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że przebieg choroby i towarzyszące temu objawy kliniczne mogą być bardzo zróżnicowane. Przykładowo, w stadach z prawidłowo przeprowadzonym programem szczepień objawy kliniczne zakażenia wirusem ND mogą być trudne do stwierdzenia.
Zdiagnozowanie zakażenia rzekomym pomorem drobiu można dokonać w oparciu o występujące objawy kliniczne, zmiany anatomopatologiczne, a także (a może przede wszystkim) na podstawie przeprowadzonych badań laboratoryjnych. Ze względu na to, że jest to choroba zwalczana z urzędu, badanie powinno być wykonane przez laboratorium referencyjne np. PIW – PIB w Puławach.
Rys. 1. Mapa występowania ognisk rzekomego pomoru drobiu u drobiu
9 29.XI.2024 r. pow. siemiatycki 28 644 kur rzeźnych
8 23.XI.2024 r. pow. siemiatycki 17 559 kur rzeźnych
7 22.XI.2024 r. pow. sokólski 465 000 kur rzeźnych
6 21.XI.2024 r. pow. moniecki 83 363 kur rzeźnych
5 18.XI.2024 r. pow. białostocki 78 650 kur rzeźnych
4 18.XI.2024 r. pow. białostocki 64 576 kur rzeźnych
3 31.X.2024 r. pow. moniecki kury rzeźne
2 31.X.2024 r. pow. moniecki kury rzeźne
1 30.IX.2024 r. pow. moniecki kury rzęźne
1 11 VII 2023 r. pow. białostocki 43 410 kur rzeźnych
Zwalczanie i zapobieganie rozprzestrzenianiu się zakażenia polega w głównej mierze na wybiciu całego stada, zniszczeniu jaj i wszelkich elementów obecnych w kurniku, które nie mogą zostać poddane czyszczeniu i dezynfekcji. Wokół gospodarstwa, w którym doszło do wybuchu choroby zostają wprowadzone określone ograniczenia i wyznaczone zostają strefy: obszar zagrożony i obszar zapowietrzony. Obszar zapowietrzony w promieniu 3 km od miejsca wystąpienia zakażenia, a obszar zagrożony w promieniu 10 km. Niezwykle ważne w zapobieganiu rozprzestrzeniania się zakażenia rzekomym pomorem drobiu jest wyznaczenie, a następnie skrupulatne przestrzeganie planów bioasekuracji. Zasadniczym elementem takich planów bioasekuracyjnych powinno być uniemożliwienie przedostania się wirusa ND na teren fermy m.in. poprzez ścisłą izolację od dzikiego ptactwa, zakaz odwiedzin fermy przez osoby postronne itp.
Zapobieganie rzekomemu pomorowi drobiu w ogromnej mierze polega na wykonywaniu szczepień ochronnych stada. W profilaktyce wykorzystuje się zarówno szczepionki żywe oparte na szczepach lentogenicznych oraz asymptomatycznych, jak również szczepionki inaktywowane. Szczepionki żywe stosowane są głównie w stadach brojlerów i podawane są głównie metodą rozpylenia. Zawieszone w powietrzu aerozol z wirusem szczepionkowym dostaje się na błony śluzowe oka, nosa, dróg oddechowych indukując zarówno odporność humoralną, jak również niezwykle cenną i pozwalającą na szybką reakcję organizmu – odpowiedź immunologiczną lokalną. Reprodukcyjne i towarowe stada drobiu są szczepione głównie przy użyciu szczepionek inaktywowanych, które głównie podawane są indywidualnie domięśniowo lub podskórnie. Programy szczepień przeciwko rzekomemu pomorowi drobiu powinny być opracowywane indywidualnie dla stada przez lekarza weterynarii – specjalistę chorób drobiu. Przygotowany program szczepień powinien uwzględniać aktualną sytuację epizootyczną w kraju, dostępność szczepionek, inne przeprowadzane szczepienia, a także stan zdrowotny stada. Przykładowo, przeprowadzenie szczepień szczepionką żywą w stadzie, gdzie są problemy z mykoplazmami lub bakteriami Escherichia coli wiąże się z możliwością występowania silnych reakcji poszczepiennych ze strony układu oddechowego i upadkami ptaków.
ZOBACZ TAKŻE
Vademecum chorób drobiu rzeźnego
Szczepienia są bez wątpienia bardzo ważną częścią profilaktyki choroby ND w stadach drobiu. Nigdy nie można jednak zapominać o dopełnieniu profilaktyki, a więc o przestrzeganiu zasad bioasekuracji na terenie gospodarstwa.
