Magdalena Solka
Instytut Genetyki i Biotechnologii Zwierząt PAN Jastrzębiec
Wybieg dla kur jest kluczowym elementem chowu przyzagrodowego oraz ekologicznej produkcji drobiu. Odpowiednia kompozycja roślin na wybiegach ma ogromne znaczenie dla zdrowia i dobrostanu ptaków, a także dla zachowania równowagi środowiskowej. Jaki powinien być zatem optymalny skład gatunkowy roślin na wybiegach dla kur, uwzględniający potrzeby żywieniowe drobiu oraz ochronę gleby i bioróżnorodność?
Wymagania wobec runi na wybiegach dla kur
Skład gatunkowy runi na wybiegach dla kur ma kluczowe znaczenie dla zdrowia ptaków, ich dobrostanu oraz jakości jaj i mięsa. Wybór odpowiednich roślin do pokrycia wybiegów jest ważny z kilku powodów.
Bezpieczeństwo i komfort kur – kury lubią grzebać w ziemi, szukać robaków, nasion i innych drobnych organizmów, dlatego roślinność na wybiegach powinna pozwalać ptakom na ich naturalne zachowanie, takie jak dziobanie i grzebanie w ziemi, co jest istotne dla ich dobrostanu. Oczywiście na wybiegu powinny znaleźć się rośliny jadalne, które będą dostarczać kurom pokarmu, zwłaszcza białka i witamin. Należy też pamiętać, aby na wybiegach nie zabrakło krzewów lub niskich drzew, które będą chroniły kury przed nadmiernym nasłonecznieniem, zwłaszcza w bardzo upalne dni.
Różnorodność roślin – zróżnicowana roślinność sprzyja utrzymaniu zdrowej równowagi ekologicznej na wybiegu, ponieważ różne gatunki roślin mają różne właściwości. Trawy np. pomagają w utrzymaniu równowagi wodnej i są atrakcyjne dla ptaków ze względu na możliwość ich dziobania. Z kolei rośliny strączkowe są dobrym źródłem białka a ich obecność na wybiegach poprawia jakość gleby, ponieważ wiążą one azot. Wspomniane wcześniej krzewy czy niskie drzewa nie tylko dają schronienie kurom, ale także są atrakcyjne wizualnie.
Korzyści dla gleby – korzenie roślin występujących na wybiegach pomagają w rozluźnieniu gleby, co ułatwia dostęp do powietrza, a także wspomaga zatrzymywanie wody. Szczególne znaczenie mają tu rośliny strączkowe wspomagające procesy azotowania gleby, co poprawia jej żyzność. Należy pamiętać, że odpowiednia roślinność zabezpiecza powierzchnię wybiegów przed erozją, zwłaszcza na terenach o zmiennej pogodzie.
NOWOŚĆ!
Wzbogacenie diety kur i poprawa zdrowia – rośliny znajdujące się na wybiegach są dodatkową paszą bogatą w białko, witaminy i minerały co wpływa na zdrowie ptaków a pośrednio na pozyskiwane od nich produkty. Ponadto niektóre rośliny posiadają właściwości prozdrowotne np. antybakteryjne czy przeciwpasożytnicze.
Unikanie roślin szkodliwych dla kur – należy unikać roślin trujących lub nieodpowiednich dla kur, takich jak np. cis oraz inne gatunki roślin ozdobnych, gdyż zawierają substancje toksyczne dla ptaków. Również dzika róża, która choć bezpieczna, może być uciążliwa ze względu na możliwość zranienia ptaków przez jej kolce.
Odporność na wydeptywanie – składniki runi powinny być wytrzymałe na intensywne użytkowanie a także muszą szybko odrastać po zgryzaniu i zapewniać ciągłe pokrycie podłoża.
Pożądany skład gatunkowy roślin na wybiegach dla kur
Właściwa roślinność zapewnia kurom odpowiednie źródło pokarmu, bezpieczeństwo oraz miejsce do naturalnych zachowań, co ma z kolei bezpośredni wpływ na ich dobrostan a pośredni na pozyskiwane jaja i mięso.
Trawy
Trawy stanowią podstawowy komponent runi na wybiegach. Powinny one być przede wszystkim odporne na intensywne użytkowanie i dobrze znosić niskie koszenie a także podgryzanie przez ptaki. Ponadto dostarczają one kurom błonnika oraz innych składników odżywczych, wspomagających trawienie. Utrzymują one także wybiegi w dobrym stanie i chronią glebę przed erozją. Do najlepszych, zalecanych gatunków traw należą:
- kostrzewa czerwona (Festuca rubra) – odporna na wydeptywanie i suszę, dobrze regenerująca się po intensywnym spasaniu,
- wiechlina łąkowa (Poa pratensis) – ma silny system korzeniowy, co zapobiega erozji gleby,
- życica trwała (Lolium perenne) – szybko rośnie, łatwa do ponownego wysiewu,
- żółtlica drobnokwiatowa (Trisetum flavescens) – bogata w błonnik, wspiera trawienie,
- kupkówka pospolita (Dactylis glomerata) – bardzo wydajna paszowo, dobrze odrasta po wypasie,
- mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea) – dobrze rośnie na wilgotniejszych terenach,
- perz właściwy (Elymus repens) – odporny na wydeptywanie, ale wymaga kontrolowania wzrostu,
- kostrzewa owcza (Festuca ovina) – nisko rośnie i jest odporna na trudne warunki glebowe.
Życica trwała – szybko rośnie i jest łatwa do ponownego wysiewu
Rośliny motylkowate
Rośliny motylkowe wzbogacają glebę w azot, co poprawia jej strukturę i ogranicza potrzebę nawożenia. Stanowią one również cenne źródło białka i minerałów dla kur. Zalecane gatunki na wybiegi dla kur to:
- koniczyna biała (Trifolium repens) – doskonałe źródło białka, odporna na wydeptywanie,
- koniczyna czerwona (Trifolium pratense) – wartościowa paszowo, bardzo lubiana przez kury,
- lucerna siewna (Medicago sativa) – bogata w witaminy i mikroelementy,
- komonica zwyczajna (Lotus corniculatus) – odporna na suszę, o wysokiej zawartości błonnika,
- wyka siewna (Vicia sativa) – doskonale uzupełnienia bazę paszową kur,
- seradela (Ornithopus sativus) – łatwo się regeneruje i wspiera zdrowie drobiu.
Koniczyna biała – doskonałe źródło białka, odporna na wydeptywanie
Zioła i rośliny uzupełniające
Zioła przede wszystkim mają właściwości antybakteryjne, działają przeciwpasożytniczo, wspierają trawienie, a także wzmacniają odporność i poprawiają smak mięsa czy jaj. Do najbardziej znanych należą:
- babki (Plantago spp.) – wspomagają trawienie, mają działanie przeciwzapalne,
- mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – bogaty w witaminy A, C, K oraz minerały,
- rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) – działa uspokajająco i przeciwbakteryjnie,
- pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) – wysokobiałkowa, bogata w żelazo i witaminę C,
- krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis) – wzmacnia odporność, wspomaga procesy trawienne,
- tymianek pospolity (Thymus vulgaris) – działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo,
- szałwia lekarska (Salvia officinalis) – jest naturalnym środkiem na pasożyty,
- kminek zwyczajny (Carum carvi) – pobudza apetyt i poprawia trawienie,
- lebiodka pospolita (Origanum vulgare) – działa przeciwzapalnie i wzmacnia odporność,
- szczaw zwyczajny (Rumex acetosa) – jest źródłem witamin i minerałów.
Rośliny okrywowe
Rośliny te zapobiegają nadmiernemu ubijaniu i degradacji gleby. Zalecane gatunki roślin okrywowych to:
- facelia błękitna (Phacelia tanacetifolia) – szybko rośnie, poprawia jakość gleby,
- gorczyca biała (Sinapis alba) – ogranicza rozwój pasożytów w glebie,
- nostrzyk biały (Melilotus albus) – działa jako naturalny środek przeciwpasożytniczy,
- łubin żółty (Lupinus luteus) – wzbogaca glebę w azot i poprawia jej strukturę.
Rośliny krzewiaste i drzewa
Przede wszystkim dają one cień ptakom w upalne dni oraz chronią przed drapieżnikami. Zalecane gatunki drzew i krzewów to:
- wierzba (Salix spp.) – szybko rośnie, dostarcza naturalnego schronienia,
- leszczyna (Corylus avellana) – kury lubią jej liście i orzechy,
- głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) – naturalna bariera przed drapieżnikami,
- dąb szypułkowy (Quercus robur) – jego liście mają działanie przeciwpasożytnicze,
- śliwa tarnina (Prunus spinosa) – tworzy naturalne zarośla ochronne,
- czarny bez (Sambucus nigra) – odstrasza owady i działa antyseptycznie.
Czarny bez – odstrasza owady i działa antyseptycznie
Warzywa i rośliny pastewne
Resztki roślin ograniczają marnowanie żywności i stanowią zdrową przekąskę, która może być dodatkowym źródłem pokarmu dla drobiu. Zazwyczaj wykorzystywane warzywa to:
- Kapusta pastewna (Brassica oleracea var. acephala) – kury chętnie ją dziobią
- Jarmuż (Brassica oleracea var. sabellica) – jest bogaty w witaminy i minerały
- Burak pastewny (Beta vulgaris var. crassa) – dostarcza energii i wspiera odporność
- Marchew pastewna (Daucus carota) – źródło karotenoidów wpływających na barwę żółtka
- Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo) – kury chętnie jedzą jej miąższ i nasiona
Oprócz wymienionych przez mnie roślin wzbogacających dietę drobiu czy poprawiających stan gleby, należy pamiętać aby na wybiegach dla kur pojawiły się rośliny odstraszające pasożyty. Pomagają one w naturalnym ograniczaniu pasożytów, zarówno zewnętrznych (np. piórojady, wszoły, kleszcze), jak i wewnętrznych (np. nicienie, kokcydia). Dzięki temu można ograniczyć stosowanie chemicznych środków odrobaczających i poprawić zdrowie drobiu. Dobrze by na wybiegu lub wokół niego znalazły się:
- lawenda (Lavandula spp.) – jej silny zapach odstrasza komary, muchy i kleszcze, działa też uspokajająco zmniejszając stres u kur, a dodatkowo, zawarte w niej olejki eteryczne mają właściwości antyseptyczne poprawiające zdrowie skóry ptaków,
- mięta (Mentha spp.) – zawiera mentol, który odstrasza pchły, kleszcze i inne owady, poprawia trawienie i wspiera układ odpornościowy kur a dodatkowo jej zapach maskuje feromony kur, co może ograniczyć przyciąganie pasożytów,
- wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare) – zawiera substancję zwaną tujon, która ma silne właściwości przeciwpasożytnicze i pomaga w zwalczaniu pcheł, kleszczy i nicieni, ma również właściwości odstraszające muchy i komary; należy pamiętać, że wrotycz w dużych ilościach jest toksyczny.
Innymi roślinami o podobnych właściwościach są:
- czosnek – działa przeciwko pasożytom wewnętrznym, można dodawać do wody lub paszy,
- piołun – silnie odstrasza owady, ale w dużych ilościach jest toksyczny,
- nagietek – wspiera zdrowie układu pokarmowego i odstrasza niektóre owady.
ZOBACZ TAKŻE
Drobiarstwo niekonwencjonalnie
Różnorodność roślin na wybiegach dla kur pozwala na utrzymanie zdrowej, regenerującej się runi, zapewnia kurom naturalne źródło pożywienia oraz poprawia ich dobrostan. Zaleca się wysiew mieszanek traw, roślin motylkowych, ziół i roślin okrywowych, a także sadzenie krzewów i drzew. Dzięki temu wybieg staje się bardziej odporny na eksploatację i lepiej wspiera zdrowie kur oraz jakość ich produktów.
Na rynku są dostępne różnorodne mieszanki, takie jak:
- mieszanka uniwersalna z m.in. 30% udziałem kostrzewy czerwonej nadająca się dla większości gleb i klimatów,
- mieszanka na gleby lekkie i piaszczyste z m.in. 25% udziałem mozgi trzcinowatej nadająca się na tereny suche, ubogie w składniki odżywcze; mieszanka na gleby ciężkie i podmokłe z m.in. 25% udziałem wiechliny błotnej,
- mieszanka na wybiegi o dużym natężeniu użytkowania z m.in. 30% udziałem kostrzewy czerwonej i 25% udziałem życicy trwałej,
- mieszanka ziołowa z m.in. 20% udziałem rumianku i 15% udziałem tymianku, lebiodki i pokrzywy, która poprawia zdrowie kur i ogranicza pasożyty.
Wymagania dla wybiegów dla kur
Zakładanie i pielęgnacja wybiegów dla kur to kluczowe aspekty zapewnienia im komfortu, bezpieczeństwa i zdrowia. Wybieg powinien być usytuowany w miejscu, które zapewnia kurom dostęp do świeżego powietrza i słońca, ale jednocześnie chroni przed wiatrem i opadami deszczu. Dobrze jest wybrać miejsce z naturalnym cieniem lub z możliwością budowy zadaszenia. Należy unikać terenów podmokłych, które mogą sprzyjać rozwojowi chorób. Wybieg dla kur powinien być odpowiednio ogrodzony, aby zapobiec ucieczce kur oraz ochronić je przed drapieżnikami (np. lisami, kotami, ptakami drapieżnymi). Ogrodzenie powinno być wystarczająco wysokie (minimum 1,5 metra) oraz odpowiednio zakopane w ziemi, by zapobiec wykopywaniu przez drapieżniki. Warto stosować ogrodzenie z drobnej siatki, aby zapobiec przechodzeniu drobnych zwierząt. Powierzchnia wybiegów powinna wynosić minimum 4-10 m² na jedną kurę (hodowla ekologiczna), a im więcej przestrzeni, tym lepiej. Optymalna powierzchnia to 20-30 m² na ptaka. Dobrym rozwiązaniem jest podział wybiegu na sektory, które będą okresowo użytkowane i regenerowane. Przy tworzeniu wybiegów należy unikać gleb zbyt wilgotnych lub twardych, które mogą utrudniać ptakom dostęp do naturalnych substancji pokarmowych. Wybieg powinien posiadać odpowiednie punkty dostępu do świeżej wody i karmy, by zapewnić kurom pełną swobodę w zaspokajaniu swoich potrzeb. Warto zamontować poidełka i karmidła, które zabezpieczą żywność przed deszczem i zabrudzeniem.
Wpływ runi na jakość środowiska, zdrowie kur oraz jakość jaj i mięsa drobiowego
Dobrze zaprojektowana ruń na wybiegach nie tylko poprawia dobrostan kur, ale także redukuje negatywny wpływ chowu kur na środowisko. Rośliny zmniejszają zapylenie, filtrują wody opadowe oraz ograniczają emisję amoniaku z odchodów drobiu. Ponadto, zioła i rośliny motylkowate pomagają w ograniczeniu występowania pasożytów i chorób układu pokarmowego. Dodatkowo, zadrzewienia i krzewy na wybiegach mogą sprzyjać lepszemu samopoczuciu kur poprzez ograniczenie stresu cieplnego i dostarczenie osłony przed drapieżnikami. Jakość roślinności na wybiegu ma bezpośredni wpływ na wartość odżywczą produktów drobiowych. Zielonka bogata w karotenoidy (np. lucerna, koniczyna, mniszek lekarski) poprawia barwę żółtka jaj oraz zwiększa zawartość witamin i kwasów omega-3 w jajach i mięsie kur.
Podsumowując, odpowiedni dobór gatunków roślin na wybiegach dla kur ma kluczowe znaczenie dla ich zdrowia, dobrostanu oraz ochrony gleby. Optymalna mieszanka powinna zawierać trawy, rośliny motylkowe oraz zioła o działaniu prozdrowotnym. Wybieg obsiany odpornymi, odżywczymi gatunkami zapewnia naturalne uzupełnienie diety kur oraz sprzyja bioróżnorodności środowiskowej. Dlatego też hodowcy drobiu powinni przykładać szczególną wagę do składu roślin na wybiegach, co wpłynie na lepszą kondycję ich ptaków oraz zrównoważony rozwój gospodarstwa.
