Realnym zagrożeniem dla przyszłego plonu oraz jego jakości, mogą być resztki pożniwne pozostawione po zbiorze kukurydzy na kiszonkę, CCM lub ziarno. Stanowią one zazwyczaj źródło różnych zagrożeń fitosanitarnych dla plantacji kukurydzy w następnym sezonie wegetacyjnym, w związku z możliwością występowania patogenów m.in. grzybów toksyno-twórczych, bakterii i wirusów oraz szkodników.
Szybki rozkład resztek pożniwnych to zaoszczędzone nawozy
Właściwe zagospodarowanie resztek pożniwnych to także kilkaset złotych zaoszczędzonych pieniędzy, co jest szczególnie ważne przy dzisiejszych cenach nawozów. Kukurydza może pozostawić po sobie nawet 15 ton suchej masy resztek pożniwnych zawierających m.in. azot, fosfor i potas. Stanowią one źródło materii organicznej, magazyn składników pokarmowych, a także poprawiają właściwości stanowiska.
Tab. 1. Powierzchnia uprawy kukurydzy w Polsce w latach 2010-2021
W 2021 r. powierzchnia zasiewów kukurydzy wyniosła 1700 tys. ha – 13% więcej niż rok wcześniej. W strukturze zasiewów dominuje kierunek ziarnowy, który w 2021 r. stanowił 60% ogólnych zasiewów. Taka duża ekspansja kukurydzy w naszym kraju, stanowi jednocześnie zagrożenie w postaci bardzo dużej podaży resztek pożniwnych. Po zbiorze kukurydzy na polu pozostaje od 10 do 15 t suchej masy, a w niej 80-180 kg azotu, 20-45 kg fosforu, 100-300 kg potas, a także inne makro- i mikroelementy, które mogą zostać udostępnione dla roślin w kolejnych sezonach. Jednak tylko skuteczna mineralizacja resztek pożniwnych pozwala na wygenerowanie oszczędności związanych z nawożeniem.
Agrofagi są zagrożeniem dla przyszłych plonów
Szybki rozkład resztek pożniwnych jest niezwykle ważny. Wynika to ze wspomnianego już niebezpieczeństwa zagospodarowania ich przez specyficzne dla kukurydzy agrofagi i grzyby.
Kolejne zagrożenie wynika z żerowania zwierzyny łownej, która uszkadza zasiewy następcze. Co więcej, problemy mogą wynikać także ze wschodów zakładanej plantacji, ponieważ resztki pożniwne absorbują duże ilości wody. W związku z tym tak ważne jest ich szybkie i skuteczne rozłożenie.
Pozostawione i niezagospodarowane resztki pożniwne, ze względu na obecność patogennej mikroflory mogą sprzyjać występowaniu zgorzeli siewek, głowni guzowatej lub pylącej, chorobom szalonych wiech, drobnej lub żółtej plamistości liści, rdzy, fuzariozie kolb i łodyg kukurydzy. Równocześnie agrofagi (m.in. larwy omacnicy prosowianki) bytujące w resztkach pożniwnych stanowią duże zagrożenie dla przyszłego plonu kukurydzy i jego jakości. Do najczęściej występujących na plantacjach kukurydzy agrofagów zaliczyć można m.in. drutowce i pędraki, rolnice, śmietkę kiełkówkę, ploniarkę zbożówkę, mszyce oraz występującą często omacnicę prosowiankę, stonkę kukurydzianą i urazka kukurydzianego.
Zarówno choroby spowodowane przez patogenną mikroflorę jak i porażenie plantacji kukurydzy przez agrofagi występują z różnym natężeniem na roślinach oraz w pozostałych po zbiorze plonu resztkach pożniwnych. Stosowanie uproszczeń w uprawie kukurydzy oraz wieloletniej monokultury zwiększa zazwyczaj podatność roślin na występowanie chorób i agrofagów.
Jakie zabiegi agrotechniczne stosować?
Potencjalne zagrożenia w uprawie kukurydzy mogą być potęgowane w wyniku niekorzystnych zmian w przebiegu pogody, ograniczeń w ochronie chemicznej i biologicznej, błędów w agrotechnice oraz nieprawidłowych terminów siewu i zbioru plonów. Dlatego po zbiorze kukurydzy istnieje konieczność eliminacji resztek pożniwnych, poprzez dokładne ich rozdrobnienie i przykrycie glebą. Dzięki temu niszczona jest mechanicznie część zarodników grzybów chorobotwórczych oraz część agrofagów, w tym larw omacnicy prosowianki. Rozdrobnione resztki pożniwne należy możliwie głęboko przeorać (często głęboka orka jesienna), co ma wpływ na przyspieszenie rozkładu substancji organicznej resztek pożniwnych. Korzystnym okazuje się przy tym również stosowanie nawozów mineralnych, wapniowych i azotowych, a nawet doglebowych inokulantów mikrobiologicznych.
Rozdrobnione resztki pożniwne należy możliwie głęboko przeorać (często głęboka orka jesienna), co ma wpływ na przyspieszenie rozkładu substancji organicznej resztek pożniwnych
W technologiach uprawowych uproszczonych, głęboka orka jesienna zastępowana jest orką płytką lub zabiegami, które nie powodują odwracania gleby. W tym celu wykorzystuje się ciężkie brony talerzowe. Przy każdym zabiegu uprawowym należy zadbać o zachowanie struktury gleby.
Dobre efekty przy eliminacji resztek pożniwnych uzyskuje się również przy użyciu agregatów przeznaczonych do podorywki wyposażonych w zęby sztywne lub w sekcje brony talerzowej.
Do uprawy pożniwnej często mogą być stosowane także agregaty w postaci kompaktowych bron talerzowych lub spulchniacze obrotowe, szczególnie wykorzystywane na glebach lekkich. Z powodzeniem wykorzystuje się agregaty uprawowe – tzw. grubery ścierniskowe (Kowalik 2009). Proces możliwie szybkiego wymieszania i przykrycia glebą resztek pożniwnych, przyspiesza proces mineralizacji substancji organicznej oraz ogranicza zagrożenie występowania chorób oraz rozprzestrzeniania się agrofagów.
Dokładne rozdrobnienie resztek pożniwnych może być dokonane przy użyciu mulczerów wyposażonych w młotki bijakowe. Rozdrabniacze bijakowe mogą być różnego typu i o różnej szerokości roboczej. W systemach uprawowych bezorkowych zaleca się, aby poza zastosowaniem mulczerów do rozdrabniania resztek pożniwnych, stosować również w okresie wiosennym bronowanie pola przy użyciu brony talerzowej.
Jak przyspieszyć rozkład resztek pożniwnych?
Istnieją różne metody przyspieszające rozkładu resztek pożniwnych. Jedną z nich jest podniesienie poziomu pH gleby, poprzez wapnowanie. W warunkach zasadowych bakterie odpowiedzialne za rozkład resztek kukurydzy szybciej się namnażają. Proces ten może być także przyspieszony poprzez zastosowanie dodatkowych dawek nawozów azotowych. Drobnoustroje glebowe potrzebują tego pierwiastka, aby szybko i produktywnie zmineralizować słomę, a jego deficyt znacznie zmniejsza tempo i efektywność tego procesu. Kolejne rozwiązanie polega na wniesieniu dodatkowej puli mikroorganizmów glebowych, które bezpośrednio wpływają na rozkład resztek pożniwnych, dostarczając pożądane dla procesu mineralizacji i humifikacji mikroorganizmy.
Stosowanie produktów opartych o kultury mikroorganizmów (m.in. Fundamental, Baktokompleks, EmFarma Plus, Ekodarpol), ma na celu uzyskanie lepszego rozkładu resztek pożniwnych, a tym samych podnoszenie zawartości próchnicy w glebie. Dodatkowo eliminacji ulega ilość niewłaściwego mikrobiomu w glebie, w tym patogenów i agrofagów glebowych. Preparaty takie mają zdolność zatrzymywania wody. Produkty stosuje się doglebowo w formie oprysku roztworem wodnym. Po ich aplikacji wskazane jest wymieszanie z glebą.
Wapnowanie gleby może zwiększyć plon kukurydzy nawet o 60%. Nieuregulowany odczyn pH to problem, który dotyczy ponad połowy gruntów w Polsce. Postępująca degradacja gleby bezpośrednio wpływa na obniżenie efektywności produkcji roślinnej. Wynika to głównie z niewystarczającego wykorzystania nawozów wapniowych. Kukurydza jest rośliną szczególnie wrażliwą na brak nawozów wapniowych. Stanowisko przeznaczone pod jej uprawę powinno charakteryzować się obojętnym lub lekko kwaśnym odczynem – pH w zakresie 6,0-7,0. PH gleby należy regulować tuż po zbiorze kukurydzy lub przed siewem przedplonu – najpóźniej 4-6 tygodni przed siewem kukurydzy).
Na kwaśnych glebach występuje wysokie stężenie jonów glinu, które hamują rozwój systemu korzeniowego kukurydzy. W związku z tym regulacja pH stanowiska, na którym jest ona uprawiana, umożliwia roślinom pobranie składników z głębszych warstw oraz rozbudowę korzeni. Ponadto wapno wpływa na strukturę gleby, która dzięki temu lepiej utrzymuje wodę. W ten sposób zwiększa się odporność plantacji na suszę.
Nawet kompleksowe nawożenie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów przy niewłaściwym odczynie gleby. W takich warunkach roślina nie jest w stanie skutecznie pobrać składników i w konsekwencji pokryć potrzeb pokarmowych.
Dokładne rozdrobnienie resztek pożniwnych bezpośrednio po zbiorze kukurydzy na kiszonkę, CCM lub na ziarno stanowi jeden z ważnych zabiegów agrotechnicznych, wykonywanych przy użyciu specjalistycznych maszyn (rozdrabniaczy, mulczerów) w ochronie uprawy kukurydzy przed patogenną mikroflorą i agrofagami. Warto także wspomóc ten proces wapnowaniem, stosowaniem nawozów azotowych lub wzbogacaniem gleby odpowiednimi bakteriami.
