Rolnicy i władze w Rosji i na Ukrainie rozważają długoterminowe plany rozwoju rolnictwa, jednak konflikt nie wykazuje oznak ustania i dlatego zachodnie sankcje prawdopodobnie pozostaną niezmienione, co utrudnia jakiekolwiek planowanie strategii.
Rosyjski eksport rośnie pomimo utrzymującej się presji sankcji i barier handlowych
Do 2030 roku Rosja może zwiększyć eksport produktów rolnych do 55,2 miliardów dolarów, czyli o prawie 20% więcej w porównaniu z 2023 rokiem, ujawnił podczas konferencji branżowej w Ufie w marcu 2024 roku Dmitrij Krasnow, szef Agroexport, rządowej agencji ułatwiającej eksport produktów rolnych. Podkreślił, że aby osiągnąć ten cel, wszystkie regiony Rosji muszą pracować niezależnie, aby uwolnić swój potencjał eksportowy.
W 2023 roku Rosja wyeksportowała produkty rolne o wartości 43,5 miliarda dolarów wobec 41,6 miliarda dolarów w roku poprzednim. Eksport rośnie pomimo utrzymującej się presji sankcji i barier handlowych, które rosyjskie rolnictwo musi pokonać w drodze do krajów zachodnich. W rezultacie Krasnow oszacował, że udział zaprzyjaźnionych krajów w całkowitym wolumenie rosyjskich dostaw produktów rolnych wzrósł z 73% w 2021 r. do 87% w 2023 r. Kraje przyjazne to termin powszechnie używany w ostatnich latach przez władze rosyjskie i uczestników rynku w odniesieniu do krajów wschodzących w Azji, Afryce i na Bliskim Wschodzie, które nie nałożyły sankcji gospodarczych na ten kraj.
CZYTAJ WIĘCEJ
Krasnov oszacował, że zaprzyjaźnione kraje odpowiadają łącznie za 40% światowego importu produktów rolnych i planują dalszy wzrost importu żywności w dającej się przewidzieć przyszłości. W ubiegłym roku Rosja zwiększyła eksport do Chin o 52,7% wartościowo, do Bangladeszu o 420%, Indii o 45,7%, Jemenu o prawie 200% i Egiptu o 10,6%, podaje Agroexport. Ponadto agencja odnotowała gwałtowny wzrost dostaw do klientów w Indonezji, Meksyku, Kenii i Pakistanie, choć nie podano konkretnych liczb.
W ciągu ostatnich sześciu lat Rosja dostała zielone światło na eksport do ponad 100 krajów ponad 250 rodzajów produktów rolnych. Zdaniem władz rosyjskich kluczowymi rynkami są Chiny, w tym Hongkong, Wietnam, Malezja, Algieria i Indonezja – powiedział Krasnow. Zauważył także, że w nadchodzących latach należy spodziewać się wzrostu dostaw rosyjskich towarów do krajów Azji, Bliskiego Wschodu, Afryki, Ameryki Łacińskiej i przestrzeni poradzieckiej.
W początkowej fazie kryzysu ukraińskiego rosyjski eksport produktów rolnych borykał się z problemami związanymi z logistyką, ubezpieczeniami i bankowością, co czasami utrudniało dostawy eksportowe do zaprzyjaźnionych krajów zachodnich. Jednak obecnie kwestie te nie wydają się już tak pilne. Po burzy rosyjscy uczestnicy rynku wskazują, że już na początku 2023 roku udało się przezwyciężyć kluczowe problemy, jakie niosą ze sobą zachodnie sankcje, gdyż większość rosyjskich firm otworzyła korporacyjne rachunki bankowe w zaprzyjaźnionych jurysdykcjach, m.in. w Turcji, Chinach, Zjednoczonych Emiratach Arabskich czy krajach Azji Środkowej. Ponadto czołowi rosyjscy eksporterzy produktów rolnych przeszli do alternatywnych firm zajmujących się logistyką ubezpieczeniową, ponownie głównie w zaprzyjaźnionych krajach.
Zobacz także
Natalya Tugaleva, prezes rosyjskiej firmy logistycznej Delivery by Sea Agro, oszacowała, że w 2023 roku wolumen eksportu drogą morską rosyjskich produktów rolnych wzrósł o 50% w porównaniu z rokiem poprzednim i osiągnął 57 mln ton. Według Tugalevej, że eksport zbóż z Rosji wzrósł o 75%, osiągając 21,2 mln ton
W ostatnich miesiącach groźba prezydenta USA Joe Bidena nałożenia wtórnych sankcji na firmy prowadzące interesy z Rosją ochłodziła handel z krajami politycznie przyjaznymi, ale nie miała jeszcze widocznego wpływu na rolnictwo. W grudniu 2023 roku Joe Biden podpisał zarządzenie wykonawcze grożące karami dla instytucji finansowych, które pomagają Rosji obchodzić sankcje. Posunięcie to szybko przyniosło wymierne skutki, zakłócając handel długą listą towarów, od obuwia po maszyny. Ucierpiały problemy z płatnościami, które ponownie wyszły na pierwszy plan, gdy banki w Turcji, Chinach i Zjednoczonych Emiratach Arabskich zaczęły analizować działalność biznesową związaną z handlem z Rosją i zaostrzać zasady zgodności z rosyjskimi klientami. Nie oczekuje się jednak, aby czynnik ten zaszkodził w dużym stopniu rosyjskiemu eksportowi produktów rolnych.
Rys. 1. Wartość eksportu rosyjskich produktów rolnych (mld $)
Rosja tworzy silniejsze więzi
Przyszłość rosyjskiego rolnictwa w dużej mierze zależy od handlu z krajami wschodzącymi, w szczególności z pozostałymi członkami bloku handlowego BRICS. W październiku 2023 r. rosyjska firma zajmująca się eksportem zbóż Food Export Trade podpisała kontrakt o wartości 26 miliardów dolarów na dostawy do Chin 70 milionów ton zbóż, roślin strączkowych i nasion oleistych w ciągu najbliższych 12 lat. To jeden z największych kontraktów w historii stosunków handlowych Rosji i Chin, powiedziała Karen Ovesepyan, szefowa inicjatywy New Land-Based Grain Corridor – projektu infrastrukturalnego, którego zadaniem jest ułatwienie eksportu zboża do Chin. W ramach projektu Rosja liczyła na zwiększenie produkcji zbóż na Syberii, Uralu i Dalekim Wschodzie, czyli mało zaludnionych częściach kraju, w których rolnictwo jest słabiej rozwinięte niż w regionach europejskich. Planuje się, że dodatkowe ilości zostaną prawie w całości sprzedane do Chin. Ponadto Rosja wzywa kraje BRICS do ustanowienia międzyblokowej wymiany zboża. Oficjalnie deklarowanym celem jest ułatwienie handlu między państwami członkowskimi, ale może być ich więcej.
Podczas spotkania z rosyjskimi rolnikami na początku 2024 r. prezydent Rosji Władimir Putin powiedział, że główną ideą stojącą za tym posunięciem było przedefiniowanie światowego handlu zbożem. Powiedział: „Wszystkie ceny referencyjne [ziarna] ustalane są w USA i Europie, na przykład w Paryżu. Ile zboża produkują Francuzi? Myślę, że mniej niż my. A mimo to, zgodnie z tradycją, ceny referencyjne kształtują się tam.” Członkowie BRICS odpowiadali za 1,17 mln ton produkcji zbóż rocznie, co stanowi 42% światowej wielkości. Łączne zużycie wyniosło 1,1 mln ton, co stanowi 40% światowego zużycia. Po rozszerzeniu BRICS od 1 stycznia, kiedy blok powitał Arabię Saudyjską, Egipt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Iran i Etiopię, liczby te osiągnęły odpowiednio 1,24 miliarda ton i 1,23 miliarda ton.
Produkcja rolna w Ukrainie ma się dobrze
Rys. 2. Wielkość eksportu ukraińskiego drobiu do UE
Ukraińskie rolnictwo również radzi sobie znacznie lepiej, niż przewidywali analitycy rok temu. W ostatnich miesiącach ukraiński eksport zboża przez porty morskie obwodu odeskiego wzrósł, przekraczając poziom poprzedzający wyjście Rosji z porozumienia zbożowego za pośrednictwem ONZ w lipcu 2022 r. i prawie osiągając dane z 2021 r. W ciągu siedmiu miesięcy korytarzem ukraińskim wyeksportowano 33,8 mln ton towarów. To przekracza wielkość eksportu w roku operacji Grain Deal, poinformował Aleksander Kubrakow, minister infrastruktury Ukrainy.
Rys. 3. Wielkość eksportu ukraińskich jaj do UE
Długoterminowa przyszłość ukraińskiego eksportu produktów rolnych pozostaje jednak niejasna. W ostatnich miesiącach infrastruktura eksportowa była wielokrotnie atakowana przez drony i rakiety kamikaze, co spowodowało poważne uszkodzenia kilku portów Morza Czarnego, choć strona ukraińska woli nie ujawniać zbyt wielu szczegółów. Tymczasem ukraiński przemysł zbożowy spodziewa się w tym roku spadku produkcji w związku z wyczerpywaniem się zapasów i kurczeniem się obszarów zasiewów.
Rys. 4. Wielkość eksportu ukraińskiego zboża do UE
Według Ukraińskiego Stowarzyszenia Rolniczego produkcja pszenicy ma w tym roku spaść o 3–4 mln ton w porównaniu z 2023 r., ponieważ będzie ona zasiewana na mniejszym obszarze. Jeszcze większy wpływ będzie miał ukraiński eksport. Jak wyjaśniła organizacja, w 2023 r. eksport pszenicy został wzmocniony przez ogromne zapasy z poprzednich lat, które obecnie ograniczają się do zaledwie 1 mln ton. Ukraińska hodowla drobiu, będąca podstawą rolnictwa kraju, radzi sobie stosunkowo dobrze, zwiększając eksport o około 8% w zeszłym roku.
Rys. 5. Wielkość eksportu ukraińskich roślin oleistych do UE
W ostatnich miesiącach nad ukraińskim eksportem produktów rolnych wisiały ciemne chmury, gdy UE dyskutowała o ograniczeniu bezcłowego handlu z tym krajem. Odkąd wojska rosyjskie przekroczyły granicę ukraińską, handel z Europą pomógł ukraińskim przedsiębiorstwom rolniczym przetrwać burzliwe czasy. Jednak rolnicy najwyraźniej zażegnali zagrożenie. UE osiągnęła tymczasowe porozumienie w sprawie przedłużenia bezcłowego importu ukraińskich produktów rolnych do czerwca 2025 r. W następstwie protestów rolników w kilku krajach UE niektóre produkty zostaną objęte bardziej rygorystycznymi ograniczeniami, ale porozumienie na razie wzmocni ukraińskie rolnictwo. Na tym tle przedsiębiorstwa skrywają długoterminowe plany rozwoju. Oczekuje się, że sektor przemysłowy ukraińskiego przemysłu mleczarskiego zwiększy produkcję o prawie połowę w ciągu najbliższych dwóch lat dzięki obecnie przydzielonym ogromnym inwestycjom, Wadim Czagarowski, szef Związku Przedsiębiorstw Mleczarskich Ukrainy, dodał, że co drugie gospodarstwo przemysłowe na Ukrainie jest gotowe zainwestować w zwiększenie skali działalności.
Rys. 6. Wielkość eksportu ukraińskiego mleka do UE
Krucha równowaga
Rolnicy w Rosji i na Ukrainie borykają się z pewnymi problemami systemowymi, przede wszystkim z niedoborem siły roboczej. Sporadyczne doniesienia wskazują, że niektóre gospodarstwa zostały nawet zamknięte z powodu braku pracowników na Ukrainie, a plany rozwoju biznesu zostały utrudnione w Rosji z tego samego powodu. Ponadto średnia rentowność działalności w rolnictwie w ostatnich dwóch latach kształtowała się znacznie poniżej średniej z ostatnich dwóch dekad. Miniony rok upłynął jednak pod znakiem stabilizacji handlu zagranicznego zarówno Rosji, jak i Ukrainy, a przedsiębiorstwa w obu krajach uważają, że na razie równowaga zostanie utrzymana. Jednakże istniejącego status quo nie należy postrzegać jako czegoś nieugiętego. Ponieważ siły zbrojne obu krajów toczą zacięte walki na polach bitew na 3000 długich liniach frontów, a kraje zachodnie zaostrzają sankcje, nie należy wykluczać ryzyka, że nowe wstrząsy zakłócą działalność rolniczą i handel w dającej się przewidzieć przyszłości.
PEŁNA INFORMACJA O RYNKU PASZOWYM W POLSCE
Katalog Firm Paszowych 2024 - (XII edycja)
