Czy każde mleko jest takie samo? Nie do końca. Skład mleka różni się nie tylko w zależności od gatunku, rasy zwierząt czy żywienia, ale okazuje się, iż istnieją różne warianty genetyczne np. warunkujące rodzaj kazein w mleku. W ostatnich latach na rynku pojawił się nowy rodzaj mleka krowiego pod nazwą „Mleko A2”.
Początki mleka A2 sięgają 1993 roku, kiedy to dwóch naukowców z Nowej Zelandii, profesor Bob Elliott i dr Corran McLachlan odkryli, że β-kazeina z mleka typu A1 może powodować zaburzenia trawienne i inne problemy zdrowotne, takie jak cukrzyca typu 1 czy choroby serca. Dodatkowo na podstawie badań porównawczych stwierdzili, że mleko zawierające β-kazeinę typu A2 nie powoduje tych szkodliwych skutków ubocznych. Stało się to podstawą szerokiej dyskusji, czy mleko to jest lepsze i zdrowsze dla ludzi niż „zwykłe” mleko krowie.
Mleko zawiera wiele składników odżywczych, w tym białko, którego głównym składnikiem jest β-kazeina. Rodzaj β-kazeiny w mleku uwarunkowany jest genetycznie. Istnieje 12 genetycznych wariantów β-kazeiny: A1, A2, A3, B, C, D, E, F, H1, H2, I, G. U europejskich ras bydła wykryto tylko siedem z nich (A1, A2, A3, B, C, I i E), jednak najczęściej występującymi wariantami są A1 i A2. W zależności od struktury genetycznej poszczególnych krów w mleku może być obecny jeden lub obydwa typy β-kazeiny. Pierwotnie mleko krowie zawierało β-kazeinę typu A2, ale w wyniku mutacji, niektóre rasy krów zaczęły wytwarzać wariant A1. Różnica między białkiem mleka A1 i A2 polega na tym, że 67. aminokwas w łańcuchu jest inny. Mutacja powodująca różnice w β-kazeinie jest wynikiem polimorfizmu pojedynczego nukleotydu. W kodonie 67 w eksonie 7 w mleku A2 występuje prolina, natomiast w mleku A1 na tej pozycji występuje histydyna. Ta niewielka różnica w sekwencji aminokwasów sprawia jednak, iż podczas spożywania produktów mlecznych i trawienia enzymy trawienne w jelicie człowieka działają na β-kazeinę A1 uwalniając w ten sposób bioaktywny peptyd opioidowy zwany β-kazomorfiną-7 (BCM-7). Peptyd ten nie jest wytwarzany podczas trawienia kazeiny A2. Uważa się, iż β-kazomorfina-7 (BCM-7) jako peptyd o silnej aktywności opioidowej, może przyczyniać się do rozwoju niektórych ważnych chorób u ludzi. BCM-7 powiązano z opóźnionym czasem pasażu pokarmowego mleka, co może powodować dyskomfort jelitowy (wzdęcia), stan zapalny, ponad to opioid ten może nasilać objawy chorób autoimmunologicznych oraz autyzmu.
Tak jak już wspomniano, głównymi czynnikami wpływającymi na obecność β-kazeiny w mleku krowim są uwarunkowania genetyczne. Hodowla ukierunkowana na mleko A2 nie niesie z sobą ryzyka, gdyż nie wykazano negatywnej korelacji pomiędzy występowaniem genu A2A2 a innymi cechami. Oznacza to, że producenci mleka mogą wprowadzić to kryterium do swojego programu hodowlanego w pełni bezpiecznie i bez ryzyka.
Badania wpływu mleka A1 i A2 na zdrowie ludzi, a tym samym konieczność określenia polimorfizmu β-kazeiny u bydła mlecznego doprowadziło do opracowania wielu metod badawczych identyfikujących rodzaj kazeiny u bydła. Metody te pozwalają na identyfikację osobników o preferowanym genotypie a przeprowadzone oznaczenia mogą być podstawą do krzyżowania zwierząt w celu stworzenia stad posiadających preferowane przez hodowcę cechy.
Rys. 1. Schemat części sekwencji aminokwasów białka β-kazeiny typu A2 i A1 oraz powstająca podczas trawienia β-kazomorfina 7 (BCM-7)
Mleko A2 - wpływ na układ trawienny
Najbardziej potwierdzonym, korzystnym wpływem spożywania mleka A2 jest jego oddziaływanie na układ trawienny. Udowodniono, że niektóre objawy dyskomfortu trawiennego, które przypisywano nietolerancji laktozy mogą być wynikiem działania β-kazomorfiny-7 powstającej podczas spożywania mleka A1. W przypadku zaburzeń trawiennych wykazano, iż spożycie mleka A2 wykazało korzystne działanie w porównaniu ze spożyciem mleka A1 (Ho i in. 2014, Gatica i in. 2017, Sheng i in. 2019, Thiruvengadam i in. 2021). Stwierdzono, że po spożyciu mleka mieszanego A1/A2 osoby, które postrzegały siebie jako osoby z nietolerancją laktozy, doświadczyły zaostrzenia objawów związanych z nietolerancją laktozy (Jianqin i in. 2016). Nawet u konsumentów, którzy nie tolerują laktozy, zastąpienie mleka A1 mlekiem A2 może złagodzić objawy związane z nietolerancją. Także kolejne badanie kliniczne wykazało, że mleko A2 powodowało mniej objawów nietolerancji laktozy u osób z zaburzeniami trawienia niż mleko mieszane A1A2. Ochotnicy, którzy spożywali mleko A1, zgłaszali ból brzucha, podczas gdy ci, którzy spożywali mleko A2, nie wykazywali żadnych działań niepożądanych (Ho i in. 2014). BCM-7 uwalniana w jelicie czczym z β-kazeiny A1, może powodować stan zapalny i dyskomfort żołądkowo-jelitowy. Właśnie ten stan zapalny i dyskomfort wynikający z trawienia mleka A1 może wyjaśniać nie tolerancję nabiału, którą wiele osób postrzega jako nietolerancję laktozy lub mleka (Jianqin i in. 2016, Thiruvengadam i in. 2021). Ponadto BCM-7 może powodować opóźniony pasaż żołądkowo-jelitowy, co sprzyja fermentacji laktozy i wielu innych oligosacharydów, powodując objawy związane z nietolerancją laktozy, takich jak podrażnienie jelita grubego lub stan zapalny (Pal i in. 2015). Ponadto mleko A2A2 może dobroczynnie wpływać na morfologię błony śluzowej jelit przez co może przeciwdziałać lub opóźniać ich starzenie się (Guantario i in. 2020).
Wpływ mleka A2 na układ sercowo-naczyniowy
Jest bardzo wiele czynników prowadzących do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, ponadto choroby te zazwyczaj rozwijają się przez długi czas dlatego bardzo trudne jest jednoznaczne stwierdzenie ich przyczyn. Wiadomo jednak, iż jednym z głównych czynników rozwoju chorób naczyniowo-sercowych jest wysoki poziom cholesterolu. W odniesieniu do rodzaju β-kazeiny, Venn i in. (2006) stwierdzili, że króliki karmione mlekiem zawierającym β-kazeinę A2 miały niższy poziom cholesterolu całkowitego i mniejsze pogrubienie błony wewnętrznej i środkowej aorty niż króliki karmione A1. Naukowcy Ci, nie znaleźli jednak znaczących różnic w stężeniach całkowitego cholesterolu LDL i HDL u ludzi.
Przypuszcza się, iż spożywanie β-kazeiny A1 może przyczyniać się do zwiększonego ryzyka choroby niedokrwiennej serca i potencjalnie, do znacznie wyższej śmiertelności spowodowanej niepożądanymi zdarzeniami sercowo-naczyniowymi. Takie wnioski wysunięto na podstawie obserwacji zachowań żywieniowych w różnych krajach. Stwierdzono, iż w populacji, w której spożywa się mleko wolne od β-kazeiny A1, występuje stosunkowo mniejsza zapadalność na choroby sercowo-naczyniowe niż u Europejczyków (Semwal i in. 2022).
BCM-7 uwalniana w jelicie czczym z β-kazeiny A1, może powodować stan zapalny i dyskomfort żołądkowo-jelitowy. Właśnie ten stan zapalny i dyskomfort wynikający z trawienia mleka A1 może wyjaśniać nietolerancję nabiału, którą wiele osób postrzega jako nietolerancję laktozy lub mleka
Wpływ na cukrzycę typu 1
Szacuje się, iż prawie 300 milionów ludzi cierpi na cukrzyce. Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, polega na tym iż komórki trzustki są blokowane, przez co nie mają one możliwości wytwarzania insuliny. Istnieje wiele czynników środowiskowych wywołujących cukrzycę typu 1, za jeden z nich uznano ekspozycję prenatalną i pourodzeniową na β-kazeinę typu A1 (Chia i in. 2017). Badania w tym zakresie prowadzono na myszach. U myszy karmionych β-kazeiną A1 po 250. dniach stwierdzono cukrzycę, podczas gdy myszy utrzymywane w takich samych warunkach, ale karmione mlekiem A2 nie zachorowały (Elliott 1992). Wyniki te potwierdziły się także w przypadku ludzi. Padberg i in. (1999) w badaniu klinicznym obejmującym łącznie 1257 osób stwierdzili zwiększoną ilość przeciwciał anty-β-kazeiny A1 wśród pacjentów z cukrzycą typu 1 i ich rodzeństwa, podczas gdy rodzice i osoby kontrolne zawierały przeciwciała przeciwko wariantowi A2. Przypuszcza się, iż zależność pomiędzy spożywaniem mleka A1 a cukrzycą może być wynikiem opioidowego działania BCM-7, który może zakłócać procesy metaboliczne i powodować rozregulowanie wydzielania insuliny. Ponadto przypuszcza się, że niska ekspresja enzymów antyoksydacyjnych może predysponować komórki wysp trzustkowych do reakcji autoimmunologicznych, powodując cukrzycę typu 1 (Lenzen 2017). Badania przeprowadzone na zwierzętach i testy in vitro wskazują β-kazeinę typu A1 i BCM-7 jako dominujące czynniki rozwoju cukrzycy typu 1 u osób z genetycznymi czynnikami ryzyka (Chia i in. 2017, Kalra i Dhingra 2018, Kohil i in. 2021). Pomimo licznych badań wskazujących na korelację między spożyciem β-kazeiny typu A1 a zapadalnością na cukrzycę typu 1, dowody na związek przyczynowy w tej dziedzinie są nadal ograniczone i konieczne są dalsze badania w tym zakresie.
Mleko A2 a alergie
W ostatnich latach niestety wzrasta odsetek ludzi, u których stwierdza się różnego rodzaju alergie. Przyczyny są bardzo zróżnicowane, a ok. 10% stanowią alergie pokarmowe. Dlatego też część badań dotyczy powiązań pomiędzy BCM-7 a alergiami. Uznano, że BCM-7 może wywoływać reakcje alergiczne, ponieważ obecność tego peptydu powoduje zmiany w odpowiedzi immunologicznej (Thiruvengadam i in. 2021). Ponadto BCM-7 może wpływać na funkcje nerwowe, pokarmowe i immunologiczne poprzez receptory μ-opioidowe (Fiedorowicz i in. 2014). Badania naukowe w tym zakresie prowadzone są głównie na zwierzętach modelowych. Stwierdzono, że spożywanie β-kazeiny typu A1 może zwiększyć odpowiedź zapalną i zwiększyć przepuszczalność jelit oraz poziom interleukiny-4 w jelicie poprzez aktywację szlaku Th2 (Haq i in. 2014).
Ze względów zdrowotnych oraz marketingowych konsumenci coraz częściej wybierają zamienniki mleka krowiego, co może prowadzić do spadku jego spożycia
Wpływ na zaburzenia neurologiczne
Dokładne mechanizmy działania rodzaju mleka na zaburzenia neurologiczne nie są do końca poznane. Przypuszcza się, iż BCM-7 z mleka A1 powodując reakcję zapalną w przewodzie pokarmowym dzieci zwiększa przepuszczalność jelit, a to prowadzi do wzrostu BCM-7 i przekroczenia bariery krew-mózg. Szczególnie niebezpieczne jest to w przypadku niemowląt i dzieci, u których jest jeszcze słabo rozwinięta błona śluzowa jelit. Sprawia to, iż BCM-7 jest wchłaniana i przechodzi bezpośrednio do krwiobiegu. Dostępne badania jednoznacznie wskazują na pozytywny efekt spożywania mleka A2 na zmniejszenie objawów u osób z autyzmem. Stwierdzono bezpośrednią korelację między autyzmem a poziomem BCM-7 zarówno we krwi, jak i moczu dzieci (Sokolov i in. 2014). W moczu dzieci autystycznych, które spożywały mleko A1 stężenie β-kazomorfiny-7 było 10-krotnie wyższe niż u dzieci, które spożywały mleko A2, co wskazuje na potencjalne korzyści ze spożycia mleka A2 dla tej grupy (Crawford i in. 2002). Zaobserwowano również, że mleko A1 zastąpione mlekiem A2 wykazało poprawę zdolności poznawczych. Wariant mleka A2 swoją budową przypomina β-kazeinę mleka kobiecego, dlatego mleko to może „naśladować” mleko matki. Ponadto przypuszcza się, że spożywanie mleka, w którym obecny jest wariant A2 β-kazeiny może przyczynić się do złagodzenia objawów autyzmu i schizofrenii (Ganguly i in. 2013). Niektóre z badań sugerują nawet powiązania pomiędzy spożywaniem mleka A1 a nasileniem objawów schizofrenii (Cade i in. 2000).
Kolejnym niepokojącym skutkiem spożywania mleka A1 u dzieci może być powiązanie BCM-7 z nagłą śmiercią łóżeczkową. Wynika to z tego, iż cząsteczki BCM-7 działają jako ligandy dla receptorów opioidowych w mózgu i mogą wpływać na układ oddechowy lub wywoływać depresję, a także obniżać ciśnienie krwi, prowadząc do nagłej śmierci łóżeczkowej (Kumar i in. 2021).
Powstawianie peptydów opioidowych podczas trawienia mleka A1 i obecność BCM-7 we krwi może powodować zmiany neurorozwojowe. Badania wykazały, iż spożywanie mieszanego mleka A1/A2 pogorszyło szybkość i dokładność przetwarzania poznawczego (mleko A2, nie wywoływało takiego efektu) (Semwal i in., 2022). Stwierdzono bezpośredni związek między spożyciem mleka A1 a obniżonymi funkcjami poznawczymi (Clarke i Yelland, 2017) i odwrotnie poprawę funkcji poznawczych u osób spożywających mleko wariantu A2 (Sheng i in. 2019).
Wpływ na mikrobiotę jelitową
Mikrobiom to bardzo złożony system. Niestety bardzo mało jest badań dotyczących wpływu mleka A1 i A2 na mikrobiotę jelitową. Prowadzone badania wydają się sugerować niewielkie korzyści wynikające z zastąpienia β-kazeiny A1, β-kazeiną typu A2. Stwierdzono, że spożycie β-kazeiny A2 poprawiło objawy żołądkowo-jelitowe oraz przyczyniło się do wzrostu Bifidobacterium spp. Większa liczba bakterii Bifidobacterium spp. przyczynia się do zmniejszenia objawów dyskomfortu żołądkowo-jelitowego (m.in. zmniejszenie wzdęć brzucha) (Lijun i in. 2022).
Pomimo tak zróżnicowanych wyników badań istnieje zgoda, co do korzystnego wpływu mleka A2 na zmniejszenie objawów nietolerancji trawiennej, która występuje przy spożyciu mleka A1. Jest to bardzo ważny aspekt, ponieważ konsumenci rezygnujący ze spożywania mleka, robią to, ze względu na odczuwany dyskomfort. Ze względów zdrowotnych oraz marketingowych konsumenci coraz częściej wybierają zamienniki mleka krowiego, co może prowadzić do spadku jego spożycia, dlatego też mleko A2 może być ciekawą ofertą, jednak skierowaną do wąskiej grupy odbiorców i mającą ograniczony rynek zbytu. Duże znaczenie, w tym zakresie ma właściwy marketing poparty rzetelnymi badaniami naukowymi. Obecnie już w niektórych krajach dostępne jest w sklepach mleko A1 i A2, a konsument może dokonać wyboru, nie rezygnując z picia mleka czy spożywania produktów mlecznych, dlatego, że ma nietolerancję lub odczuwa dyskomfort trawienny. Obecnie istnieją dowody sugerujące, że mleko A2 ma korzyści zdrowotne w porównaniu ze zwykłymi produktami z mleka krowiego, jednak niezbędne są długoterminowe badania kliniczne. Najważniejsze jest jednak to, abyśmy nie wykluczali z diety produktów mlecznych, ponieważ nabiał jest bogatym źródłem łatwo przyswajalnych składników odżywczych.
