Dermanyssus gallinae, czyli ptaszyniec kurzy, zwany także czerwonym roztoczem (z ang. poultry red mite), jest pasożytem powszechnie występującym na przemysłowych fermach drobiu (Koziatek i in. 2015; Wiśniewska i in. 2018). Uznawany jest za ektopasożyta, gdyż bytuje na zewnętrznej powierzchni żywiciela przede wszystkim nocą. Roztocza szukają schronienia w zaciemnionych, trudno dostępnych miejscach np. w szczelinach budynku (i tam odbywają swój cykl rozwojowy), które opuszczają raz na 1-4 dni, aby pobrać krew żywiciela (Koziatek i in. 2015).
Inwazje ptaszyńca stanowią zarówno problem ekonomiczny (jaja wątpliwej jakości, zwiększona podatność na choroby, dyskomfort pracowników), jak i zootechniczny (anemia, wysoka śmiertelność, zmniejszona produkcyjność). Szacuje się, że w Europie straty finansowe na skutek inwazji D. gallinae sięgają 350 milionów euro (zwalczanie pasożyta oraz straty produkcyjne) (www.phytosynthese.com).
Pasożyt najczęściej żeruje na skórze ptaków, jednak notuje się przypadki występowania w nosie czy w oczach. W stadzie kur można zaobserwować zwiększony stres, który często prowadzi do agresji. Ugryzienia przez pasożyta mogą przyczynić się także do samookaleczenia czy kanibalizmu. Konsekwencją są także: mniejsza nieśność, występowanie jaj z krwawymi plamami na skorupie, anemia będąca skutkiem utraty krwi. Na skórze ptaków może dochodzić da stanów zapalnych i zgrubień (objawy podobne jak w przypadku wszawicy). Ptaszyniec kurzy jest nosicielem wielu patogenów, więc niektóre choroby ptaków mogą wynikać z zakażeń przenoszonymi przez roztocza. Pasożyt podczas ugryzienia wpuszcza do organizmu kury ślinę. Zawarta w niej toksyna jest szczególnie niebezpieczna dla młodych ptaków, które padają z wycieńczenia i anemii (Wiśniewska i in. 2018). Ponadto, znane są doniesienia naukowe potwierdzające, iż ptaszyniec kurzy stanowi zagrożenie również dla zdrowia i życia ludzi (Sparagano i in. 2014).
Na całym świecie poszukuje się różnych metod (skutecznych i jednocześnie bezpiecznych) w zwalczaniu D. gallinae. W branży drobiarskiej najczęściej stosuje się środki roztoczobójcze, jak akarycydy, a także karbaminiany oraz amidyny, pyretroidy czy związki fosfoorganiczne. Jednakże na skutek wielokrotnego stosowania, w dużych dawkach czy w sposób niekontrolowany roztocza mogą stać się odporne na działanie wspomnianych środków, co z kolei spowoduje poważny problem w zwalczaniu inwazji ptaszyńca kurzego (Marangi in. 2012).
Opierając się na strategii: innowacyjność, pozyskiwanie i dostosowywanie produktów do potrzeb rynkowych, wychodząc na wprost oczekiwaniom Phytosynthese Groupe Lehning odgrywa wiodącą rolę w żywieniu zwierząt. Posiadając wiedzę na temat zdrowia zwierząt oraz właściwości ekstraktów roślinnych, w oparciu o koncepcję fitogeniki, Phytosynthese oferuje naturalne rozwiązania w sektorze żywienia zwierząt. Proponuje mieszaninę ekstraktów roślinnych i olejków eterycznych o właściwościach toksycznych i odstraszających wobec ptaszyńca kurzego, który zawiera:
- monoterpeny – wyodrębnione z olejków eterycznych z drzewa sandałowego, z goździków, z palczatki cytrynowej (trawa cytrynowa);
- seskwiterpenoidy laktonowe (z grupy terpenów) – wyodrębnione z bylicy oraz wrotycza pospolitego.
Monoterpeny w lotnej postaci znajdujące się w powietrzu (zapach ciała ptaków, odchody ptaków, pasza) mają na celu odstraszanie D. gallinae. Z kolei, łączne działanie monoterpenów oraz seskwiterpenoidów laktonowych pobranych przez roztocza wraz z krwią ptaka, powoduje zmiany w układzie nerwowym pasożyta. Mieszanina olejków blokuje receptor acetylocholinowy (Ach), czego efektem jest niewłaściwe przewodzenie informacji elektrycznej – kontakt między neuronami poprzez synapsy jest zaburzony i dochodzi do paraliżu roztoczy. Śmierć pasożyta następuje po 7 dniach, jeśli w powietrzu znajduje się stężenie monoterpenów w ilości 0,5-1,5µl/l.
Kluczową rolę w mieszaninie ekstraktów odgrywa artemizyna – główny składnik bylicy. W ciągu godziny od spożycia mieszanki przez kury artemizyna trafia do krwiobiegu. Ponadto, odnotowano, iż wyciąg z liści bylicy wykazuje lepszą biodostępność artemizyny we krwi niż czysta artemizyna.
Przeprowadzono badania w laboratorium w celu potwierdzenia skuteczności mieszaniny olejków przeciwko ptaszyńcowi kurzemu. Pobrano krew od kur karmionych paszą z dodatkiem produktu (1 kg/T) oraz bez dodatku. Materiał badawczy stanowiły nieopite krwią roztocza (małe i czarne) (n=200; 10 roztoczy x 20 powtórzeń), które miały dostęp do krwi ptaków przez 24 h. Podczas analizy stwierdzono istotnie mniej roztoczy, które spożyły krew kur (redukcja o 80%).
W celu potwierdzenia skuteczności dodatku fitogenicznego przeprowadzono także trzy doświadczenia w warunkach produkcyjnych. W pierwszym każdą grupę badawczą (kontrolną i doświadczalną) stanowił kurnik z obsadą 25 000 kur niosek Isa Brown utrzymywanych klatkowo. W grupie kontrolnej nie zastosowano żadnej suplementacji, w doświadczalnej do paszy dodano 1 kg/T mieszanki olejków. W stadach nie odnotowano obecności ptaszyńca kurzego, więc dodatek suplementu potraktowano profilaktycznie. Suplementacja trwała 4 miesiące (od 31 do 48 tygodnia). Stwierdzono, że w grupie doświadczalnej suplement może być stosowany jako środek zapobiegawczy przeciwko ptaszyńcowi kurzemu, gdyż nie odnotowano pojawienia się roztocza w stadzie. Dodatkowo stwierdzono o 3% większą masę jaj u kur z grupy doświadczalnej.
W drugim doświadczeniu produkcyjnym w budynku, w którym odnotowano obecność ptaszyńca kurzego, z obsadą 12 000 kur niosek Isa Brown utrzymywanych klatkowo podzielono ptaki na dwie grupy (każda po 6 000 sztuk) z suplementacją oraz bez. Suplementacja trwała od 34 do 42 tygodnia. Porównano nieśność kur i stwierdzono, że podczas dodawania mieszaniny do paszy była ona wyższa u kur z grupy doświadczalnej.
W trzecim doświadczeniu produkcyjnym zastosowano preparat w formie płynnej. Badanie przeprowadzono w kurniku z obsadą 13 000 kur niosek. Doświadczenie trwało 3 tygodnie i suplementację stosowano wg schematu: dzień 1: 0,5 ml/L; od 2 do 7 dnia: 1ml/L, dzień 14: 1ml/L; dzień 21: 1ml/L. Na piersiach 10 kur przyklejono specjalistyczną taśmę stanowiącą pułapkę na roztocza. Następnie 1, 7, 14 oraz 21 dnia zliczano ilość wyłapanego ptaszyńca kurzego. Odnotowano istotną (p<0,05) redukcję pasożyta po 3 tygodniach stosowania suplementacji w formie płynnej.
Na podstawie przeprowadzonych badań laboratoryjnych oraz produkcyjnych naukowcy z Phytosynthese Groupe Lehning ustalili przykładowe programy suplementacji w zależności od zastosowanej formy suplementu oraz od tego, czy ma on być zastosowany profilaktycznie, czy w celu zwalczenia ptaszyńca kurzego. Oferowany suplement stanowi przełom w zwalczaniu D. gallinae.
