Grypa ptaków, znana również jako influenza, to choroba wirusowa wywoływana przez wirusy z rodziny Orthomyxoviridae, które atakują zarówno dzikie, jak i hodowlane ptactwo. Najbardziej niebezpiecznym szczepem jest H5N1, który charakteryzuje się wysoką zjadliwością i zdolnością do zakażania innych gatunków zwierząt, w tym ssaków, a sporadycznie także ludzi.
Sprawdź aktualny stan występowania ognisk ptasiej grypy u drobiu w Polsce w formie mapy
Epidemie grypy ptaków mają poważne konsekwencje ekonomiczne. W Stanach Zjednoczonych, do listopada 2024 roku, straty w przemyśle drobiarskim wyniosły około 1,4 miliarda dolarów, z tytułu likwidacji choroby oraz odszkodowań dla hodowców. Wybuchy choroby prowadzą do masowego uboju zakażonych stad, co skutkuje zmniejszeniem podaży produktów drobiarskich i wzrostem ich cen. Na przykład, ceny jaj w USA wzrosły o 53% od stycznia 2024 do stycznia 2025, a prognozy na 2025 rok przewidują dalszy wzrost o 40%.
Występowanie grypy ptaków w sezonie 2024/2025
W 2024 roku wirus H5N1 odnotowano na wszystkich kontynentach. W Stanach Zjednoczonych wirus pojawił się nie tylko wśród drobiu, ale także po raz pierwszy u bydła mlecznego, co stanowiło nowe wyzwanie dla służb weterynaryjnych i zdrowia publicznego. W Europie i Azji wirus nadal powodował liczne ogniska choroby wśród ptaków dzikich i hodowlanych, prowadząc do znacznych strat w sektorze drobiarskim.
Między 23 września a 3 marca 2025 roku w Europie odnotowano 1080 przypadków HPAI typu H5N1 i H5N5 w 33 krajach Europy, z czego 423 dotyczyło ptaków hodowlanych, a 759 dzikich. Wiele z tych ognisk koncentrowało się w regionach o wysokiej gęstości ferm drobiu, co sprzyjało transmisji wirusa między gospodarstwami. Szczególnie dotknięte były tereny w środkowej części Europy oraz północne tereny naszego kontynentu wzdłuż linii morskiej.
Rys. 1. Ogniska grypy ptaków w Europie w okresie 23.09.24 do 3.03.25
źródło: eurlaidata.izsvenezie.it
Sytuacja grypy ptaków w Europie na początku 2025 roku
Na początku marca 2025 roku sytuacja związana z grypą ptaków w Europie nadal pozostawała napięta. W styczniu zgłoszono 144 ogniska HPAI na fermach drobiu, a w lutym ponad 120.
Najwięcej przypadków odnotowano na Węgrzech – aż 115 ognisk, z czego ponad połowa (około 55%) dotyczyła ferm kaczek i gęsi. Polska znalazła się na drugim miejscu pod względem liczby ognisk, których było 53. Najbardziej dotknięte były fermy indyków – do 3. marca wirus rozprzestrzenił się na 25 fermach, na których zlikwidowano ponad 1 mln ptaków. Choć na fermach niosek w Polsce wykryto jedynie 11 ognisk, to dotyczyły one bardzo dużych gospodarstw, co skutkowało koniecznością wybicia aż 3,3 miliona kur.
We Włoszech odnotowano 47 ognisk, w tym 21 na fermach indyków i 15 na fermach niosek. Niemcy natomiast wykazały się dużą skutecznością w identyfikowaniu zakażonych dzikich ptaków – takich przypadków było 197, podczas gdy na fermach drobiu wykryto jedynie 16 ognisk. W Niemczech najczęściej choroba dotykała indyki rzeźne i reprodukcyjne (łącznie 9 ognisk). Podobna sytuacja miała miejsce w Holandii, gdzie wykryto 149 przypadków u dzikich ptaków, głównie wodnych, natomiast na fermach jedynie 4, w większości na niewielkich gospodarstwach przyzagrodowych.
Tab. 1. Ogniska grypy ptaków wsezonach 2018/2019 – 2024/2025*
Pierwsze przypadki grypy ptaków w 2025 roku odnotowano również na Litwie. W styczniu na fermie kur niosek w zachodniej części kraju spośród 246 387 ptaków padło 20 000, a pozostałe wybito, by zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa.
W odpowiedzi na rozprzestrzeniającą się chorobę wiele krajów europejskich zaostrzyło środki bioasekuracji. Na przykład w Szkocji w styczniu 2025 roku ustanowiono strefę zapobiegania grypie ptaków (AIPZ), nakładając na hodowców obowiązek trzymania ptaków w zamknięciu i stosowania ścisłych procedur dezynfekcyjnych.
Pomimo podjętych działań, utrzymująca się wysoka liczba ognisk HPAI w Europie pokazuje, że konieczne jest nie tylko dalsze monitorowanie i badania nad wirusem, ale także międzynarodowa współpraca, aby skutecznie chronić przemysł drobiarski i ograniczyć straty gospodarcze.
Tab. 2. Występowanie ognisk grypy ptaków na fermach wielkotowarowych w Europie
Metody zapobiegania rozprzestrzenianiu się grypy ptaków
Zapobieganie rozprzestrzenianiu się grypy ptaków opiera się na kilku kluczowych działaniach:
- Bioasekuracja: Wprowadzenie ścisłych środków higienicznych w gospodarstwach drobiarskich, takich jak ograniczenie dostępu osób postronnych, dezynfekcja sprzętu i odzieży oraz zabezpieczenie paszy i wody przed kontaktem z dzikim ptactwem.
- Monitoring i wczesne wykrywanie: Regularne badania drobiu i dzikich ptaków na obecność wirusa pozwalają na szybkie wykrycie i izolację ognisk choroby. Nowoczesne metody, takie jak monitoring ścieków, mogą dostarczyć wczesnych sygnałów o obecności wirusa w danym regionie.
- Szczepienia: W obliczu nasilających się epidemii, niektóre kraje rozważają wprowadzenie szczepień drobiu przeciwko H5N1. W Stanach Zjednoczonych planuje się inwestycje w badania nad szczepionkami oraz wprowadzenie programów szczepień, aby ograniczyć straty w sektorze drobiarskim.
- Edukacja i współpraca międzynarodowa: Podnoszenie świadomości wśród hodowców oraz współpraca między krajami i organizacjami międzynarodowymi są kluczowe dla skutecznego zwalczania grypy ptaków na globalną skalę.
Rys. 2. Liczba ognisk grypy ptaków w poszczególnych krajach Europy w sezonie 2024/2025*
* dane do 3.03.25, źródło: eurlaidata.izsvenezie.it
Co już wiadomo w skuteczności szczepień?
Najnowsze badania przeprowadzone w Holandii wykazały, że szczepionki przeciwko grypie ptaków zapewniają długotrwałą ochronę drobiu przed wysoce zjadliwym wirusem H5N1. Wyniki te stanowią istotny krok naprzód w walce z tą chorobą, która od lat stanowi poważne zagrożenie dla przemysłu drobiarskiego na całym świecie.
W badaniu, które rozpoczęło się w listopadzie 2022 roku, przetestowano cztery różne szczepionki na kurach nioskach. Po 18 miesiącach od ich podania ptaki zostały poddane ekspozycji na wirusa H5N1. Wszystkie testowane preparaty skutecznie zapobiegały rozprzestrzenianiu się wirusa, jednak dwie z nich wyróżniały się szczególnie wysoką efektywnością. Oprócz ochrony przed zakażeniem skutecznie hamowały transmisję wirusa między ptakami, co jest kluczowe w ograniczaniu rozprzestrzeniania się choroby w stadach.
Holenderskie Ministerstwo Rolnictwa, Przyrody i Jakości Żywności planuje kontynuację badań w warunkach komercyjnych, aby ocenić skuteczność szczepień na fermach drobiarskich. Ostateczne wyniki mogą przyczynić się do opracowania strategii, które zwiększą ochronę drobiu i poprawią bezpieczeństwo produkcji żywności.
Tab. 3. Liczba ognisk z podziałem na gatunki drobiu i podtyp grypy
Podczas gdy w Europie trwają badania nad skutecznością szczepionek, Stany Zjednoczone podejmują konkretne kroki w walce z epidemią HPAI. Departament Rolnictwa USA (USDA) przeznaczył 1 miliard dolarów na walkę z trwającą od 2022 roku epidemią grypy ptaków i wydał warunkową licencję na szczepionkę przeciwko wirusowi H5N2.
Preparat, opracowany przez firmę Zoetis, został zatwierdzony do stosowania u kurcząt na podstawie danych dotyczących jego bezpieczeństwa i skuteczności. USDA podkreśla, że decyzja o wdrożeniu szczepień w komercyjnych stadach drobiu będzie zależna od krajowych organów regulacyjnych i przemysłu drobiarskiego.
W ramach dalszych działań USA planuje odbudowę strategicznych zapasów szczepionek, dostosowanych do aktualnie krążących szczepów wirusa. Równocześnie firma Moderna prowadzi badania nad szczepionką dla ludzi, co pokazuje, że walka z grypą ptaków nabiera globalnego znaczenia.
Grypa ptaków pozostaje poważnym zagrożeniem zarówno dla zdrowia zwierząt, jak i gospodarki. Dlatego kluczowe jest doskonalenie metod prewencji i szybkie reagowanie na nowe ogniska choroby, aby ograniczyć jej wpływ na sektor drobiarski i bezpieczeństwo żywnościowe.
Katarzyna Markowska
