Ptaszyniec wróg w kurniku

: 30 listopad 2015; 12 sierpień 2024

Henryka Korytkowska
UTP Bydgoszcz

Ptaszyniec kurzy jest niewątpliwie najbardziej uciążliwym pasożytem zewnętrznym drobiu. Występuje na całym świecie i bez wątpienia jest on także wielce szkodliwym pasożytem niosek w Europie, i tym samym u nas w kraju. Pasożyt ten do połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku występował głównie w przyzagrodowym chowie drobiu.

Budowa pasożyta

Ciało ptaszyńca kurzego (Dermanyssus gallinae Redi) jest spłaszczone, owalnego a czasami gruszkowatego kształtu, i ma barwę szarożółtą. Pokrycie ciała ptaszyńca jest bardzo rozciągliwe. Po najedzeniu się roztocze zmieniają swój kształt na prawie kulisty, jak również zmieniają swoje ubarwienie, z jasnego koloru do prawie czarnego jelita napełnionego krwią i widocznego przez pokrycie ptaszyńca. Długość samicy wynosi od 0,70 do 0,75 mm (po „napiciu krwią” długość ciała samic zwiększa się nawet do 1,0 mm), a samca około 0,60 mm. Strona grzbietowa pasożyta z płytką dorsalną jest ozdobiona tylko nielicznymi szczecinkami.
Ptaszyńce posiadają bardzo dobrze rozwinięte odnóża. Larwy mają trzy pary nóg, a poruszają się na dwóch parach swoich odnóży. Nimfy i dorosłe osobniki mają cztery pary odnóży, a poruszają się na trzech parach. Przednie odnóża ptaszyńców są skierowane nieco ku górze i pełnią rolę narządów czuciowych („czułków”). Ptaszyńce potrafią się poruszać po ciele gospodarzy bardzo szybko, tym samym wywołując bardzo dokuczliwe swędzenie.
Aparat gębowy pasożyta tworzą długie szczękoczułki, umieszczone w przedniej części ciała. Wysuniętymi szczękoczułkami, tak jak nożycami ptaszyniec nacina skórę ptaka, następnie wprowadza tam swoją ślinę, która zwłaszcza dla młodego drobiu jest toksyczna. Ślina tego pasożyta ma właściwości rozpuszczania tkanki skórnej i tym samym doskonale ułatwia dotarcie do drobnych naczyń krwionośnych, z których ptaszyniec może pobierać krew.

Narastanie problemu ptaszyńców w produkcji wielkotowarowej związane było głównie z wykorzystywaniem klatek sprowadzanych z krajów zachodnich jako sprzętu po likwidowanych tamtejszych klatkowych systemach chowu niosek. Roztocze przenoszone były wraz z elementami metalowych klatek. Ptaszyniec posiada bowiem umiejętność przystosowywania się do różnych warunków i w stanie głębokiego uśpienia potrafi przetrwać kilka miesięcy, bez pokarmu, zachowując pełną zdolność żerowania i rozmnażania z chwilą pojawienia się nowego żywiciela.

Aktywność ptaszyńca

Przez większą część swojego życia pasożyt ten „ukrywa się” w różnych szparach i zakamarkach kurnika, w szczelinach ścian gniazd, pod podłogą, w nagrzanych szczelinach parapetów, strychów itp. W ciągu dnia pasożyty są bardzo trudne do zauważenia, nie przemieszczają się, przebywają w swoich kryjówkach. Nocą wychodzą z zakamarków i pasożytują – atakują śpiące ptaki. Samice przez kilka tygodni składają po około osiem jaj dziennie w różnych szparach, w których przebywają w ciągu dnia. Ptaszyniec charakteryzuje się szybkim rozwojem i dużą rozrodczością. Jeżeli zachowane są optymalne warunki potrzebne do jego rozwoju, tzn. temperatura pomieszczenia około 20-25°C i optymalna wilgotność, to po upływie dwóch, trzech dni wylęgają się z jaj larwy. Rozwój ptaszyńca przebiega dość szybko i już w ciągu siedmiu dni z larw powstają osobniki dorosłe. Duży wpływ na tempo tego rozwoju wywiera temperatura, a mianowicie w chłodne dni ten rozwój przebiega dużo wolniej aniżeli w dni bardzo ciepłe, aczkolwiek ptaszyńce są pasożytami odpornymi na zimno.
Ptaszyńce są typowymi pasożytami czasowymi, przebywają na żywicielu tylko przez czas niezbędny do pobrania pokarmu, a wynosi on maksymalnie 60 minut. Tak jak większość pasożytów zewnętrznych są bardzo wytrzymałe na głód. Bez pokarmu potrafią przeżyć nawet kilka miesięcy. Z pewnością można stwierdzić, że ze wszystkich pasożytów zewnętrznych właśnie ptaszyniec jest najbardziej dokuczliwy i szkodliwy. Atakuje wiele gatunków zarówno drobiu jak i innych ptaków: kury, indyki, perlice, bażanty, gołębie, ptaki dzikie. Pasożytuje na ptakach w każdym wieku, także na tych utrzymywanych w chowie klatkowym. Ptaszyńce łatwo przenoszą się też na ssaki, wywołując u np. krów, koni, zmiany na skórze podobne do wszawicy lub świerzbu. Głównie żerują na skórze, aczkolwiek mogą się pojawiać również w szparach uszu, nosa, w jamie dziobowej, w przełyku a nawet w wolu. Najliczniej występują i są one najbardziej dokuczliwe w miesiącach letnich (od lipca do września), aczkolwiek w okresie zimowym w ogrzewanych pomieszczeniach drobiarskich również można je spotkać.

Przez większą część swojego życia pasożyt „ukrywa się” w różnych szparach i zakamarkach kurnika, w szczelinach ścian gniazd, pod podłogą, w nagrzanych szczelinach parapetów, strychów itp, nocą wychodzi z zakamarków i pasożytuje – atakując śpiące ptaki.

Jakie są konsekwencje dla ptaków?

Konsekwencją wysysania krwi i wprowadzania śliny przez ptaszyńce jest pojawiająca się niedokrwistość, uciążliwy świąd, niepokój, nerwowość i bezsenność drobiu. To wszystko prowadzi z kolei do tego, że starsze osobniki stają się bardzo wychudzone, osłabione, wyraźnie zmniejsza się pobieranie przez nie paszy, a w konsekwencji maleje tempo wzrostu, obniża się ich nieśność (przy znacznej inwazji pasożyta nawet o 15-30%). Młode ptaki zaatakowane przez ptaszyńca bardzo często masowo giną. Kury w chowie przyzagrodowym atakowane przez ptaszyńce niejednokrotnie opuszczają wówczas swoje miejsca noclegowe i przebywają na pobliskich krzewach lub drzewach. Stres wywołany u niosek przez ptaszyńca pobudza ptaki do dziobania się, które z kolei może prowadzić do różnych uszkodzeń ciała i w konsekwencji do kanibalizmu i pterofagii. Dodatkowo jakość jaj zostaje także obniżona ze względu m.in. na to, że na skorupach występują liczne plamki krwi pochodzące ze zmiażdżonych pasożytów.
Ptaszyńce mogą roznosić różne zarazki chorobotwórcze np. białaczkę drobiu, pomór, cholerę, toksoplazmozę i inne. W przypadku wystąpienia w stadzie salmonellozy niemożliwa jest likwidacja tych bakterii bez wcześniejszej likwidacji omawianego pasożyta. Pasożyta tego podejrzewa się także o to, że może roznosić wirusy z grupy A albo, które wywołują zapalenie mózgu i rdzenia u ludzi. Inwazja pasożytów w budynkach drobiarskich może się stać wielce uciążliwą także dla pracowników fermy. Bardzo często ptaszyńce mogą się przedostawać na powierzchnię skóry rąk, nóg osób obsługujących i tym sposobem zostają przenoszone z pomieszczeń drobiarskich do mieszkań. Ukłucia ptaszyńca są bardzo nieprzyjemne zwłaszcza dla dzieci i osób dorosłych z nadwrażliwością na ślinę. Alergeny produkowane przez ptaszyńce mogą być także przyczyną astmy oskrzelowej, tj. częstej choroby zawodowej osób zatrudnionych na fermach drobiarskich.

Ptaszyńce bez pokarmu potrafią przeżyć nawet kilka miesięcy. Z pewnością można stwierdzić, że ze
wszystkich pasożytów zewnętrznych właśnie ptaszyniec jest najbardziej dokuczliwy i szkodliwy.

Trudności w kontroli populacji

Trudności w kontroli nad populacją tego insekta i nad zwalczaniem wynikają z jego specyficznej biologii. To, że jest on schowany w szczelinach powoduje, że staje się niedostępny dla oprysków. Ponadto ptaszyniec jest zdolny przetrwać ponad wiele miesięcy bez odżywiania się. Doskonale przystosował się do pasożytniczego trybu życia. Jest niezwykle odporny zarówno na bardzo niskie jak i bardzo wysokie temperatury. Nawet po tygodniowym mrozie poniżej 20°C niektóre osobniki budzą się i stają się niesamowicie aktywne. Niska temperatura potrafi jedynie spowolnić ich procesy życiowe. Skuteczną metodą zwalczania ptaszyńca jest stosowanie chemicznych środków roztoczobójczych (akarycydów) o działaniu kontaktowym. Preparaty stosowane są metodą opryskową. Przed opryskiem należy bezwzględnie wnętrze pomieszczenia oczyścić dokładnie z kurzu, resztek paszy, ściółki i wszelkich innych nieczystości. Wiele preparatów traci bowiem swoje właściwości w pomieszczeniach zapylonych i zakurzonych. Przed zabiegiem opryskiwania najlepiej usunąć wyposażenie kurnika – poidła i karmidła.
Jednorazowy zabieg dezynsekcji nie stanowi żadnej gwarancji zniszczenia wszystkich faz rozwojowych ptaszyńca. Jak już wspomniano, należy pamiętać o tym, że aktywność ptaszyńców wzrasta wraz z temperaturą w kurnikach, a cykl rozwojowy skraca się w miarę wzrostu temperatury. Tak więc, im wyższa temperatura tym krótsza powinna być przerwa pomiędzy kolejnymi zabiegami. Opryski należy głównie koncentrować na miejscach gromadzenia się skupisk ptaszyńców, a więc:

w chowie ściółkowym – w gniazdach i w ściółce,
w chowie rusztowym – na dolnych powierzchniach rusztów,
w chowie klatkowym – w szczelinach klatek powstałych poprzez nałożenie na siebie dwóch elementów blaszanych, wewnątrz elementów profilowanych, na powierzchni karmideł i na pasach transmisyjnych.

Baczną uwagę należy także zwrócić na urządzenia wentylacyjne. Bardzo duże kolonie pasożytów występują bowiem wewnątrz przewodów wentylacyjnych i przewodów nawiewu powietrza do osuszania gromadzących się odchodów. W chowie ściółkowym należy bezwzględnie usunąć ściółkę z posadzki i z gniazd i najlepiej spalić. Z powierzchni karmideł i poideł roztocza można usunąć przy pomocy pary wodnej lub gorącej wody.

ZOBACZ TAKŻE

Drobiarstwo niekonwencjonalnie

Metody zwalczania

Zwalczanie ptaszyńca to profilaktyka i metody: mechaniczne, termiczne, chemiczne i zintegrowane. W ramach profilaktyki stosować należy kontrolę źródeł pochodzenia sprzętu stosowanego na fermie, wytłaczanek na jaja, młodego drobiu, monitoring pojawienia się roztoczy, ewentualną wymianę klatek i sprzętu na taki, którego konstrukcja utrudnia pasożytom chowanie się w szczelinach i umożliwia dokładniejszą dezynfekcję, przeprowadzanie właściwej profilaktycznej dezynsekcji pomieszczeń, klatek, wyposażenia, a w przypadku wystąpienia inwazji pasożyta odpowiedni wybór i zastosowanie metody likwidacji roztoczy.

Młode ptaki zaatakowane przez ptaszyńca bardzo często masowo giną.

Sposoby mechaniczne polegają na czyszczeniu mechanicznym – odkurzaniu, myciu wodą, myciu roztworami dobrych detergentów, stosowaniu mineralnych nośników (krzemionki). Preparaty zawierające formy krzemionki w sposób mechaniczny uszkadzają zewnętrzne warstwy epikutikuli (powierzchniowej warstwy oskórka pasożyta), zmniejszają jej przenikliwość dla wody, a to powoduje wysychanie i masowe zamieranie pasożytów. Metoda termiczna charakteryzuje się wysoką skutecznością w zwalczaniu ptaszyńca, ponieważ w temperaturze powyżej 35°C jego rozwój jest ograniczony. Jednakże najpowszechniejszą metodą walki z ptaszyńcem jest stosowanie insektycydów na dokładnie oczyszczoną powierzchnię. Metody chemiczne mają wysoką skuteczność przy właściwym doborze preparatów oraz przy właściwym wykonaniu zabiegu. Należy pamiętać o tym, że ptaszyniec szybko uodparnia się na chemiczne substancje i w związku z tym konieczne jest częste zmienianie preparatów stosowanych przeciwko tym pasożytom.