Archiwum

Robert Szulc
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach
Oddział w Poznaniu

W poprzednim numerze Hodowcy Bydła (Nr 5/2012) zostały przedstawione metody i urządzenia zalecane  przy zwalczaniu owadów w budynkach inwentarskich (szczególnie much). W bieżącym artykule poruszone zostały dalsze kwestie zwalczania natrętnych, latających gości w oborach, lecz ze szczególnym uwzględnieniem preparatów i specjalnych środków chemicznych.

Doprowadzenie obory do stanu, w którym udałoby się zminimalizować liczbę insektów, owadów i innych nieproszonych gości w budynku inwentarskim można osiągnąć na kilka sposobów. Pierwszym z nich to skuteczne i regularnie stosowane zabiegi profilaktyczne (o których już wspomniano w poprzednich artykułach o tejże tematyce). Następnym krokiem powinno być stosowanie wszelkiego typu urządzeń, pułapek mechaniczno-elektrycznych oraz ostatni sposób: to wykorzystanie bardzo bogatej oferty – jaką prezentuje rynek – środków chemicznych.
Jak wspomniano pierwszą bronią jest profilaktyka, czyli wszelkie zabiegi i prace prowadzące do tego, aby w budynku było jak najmniej źródeł wylęgania tych natrętnych owadów i by zminimalizować im naturalne i korzystne warunki rozmnażania i dalszego bytowania.
Dlatego przede wszystkim należy dbać na każdym kroku o zachowanie higieny i czystości w gospodarstwie, a szczególnie w samym budynku inwentarskim oraz jego otoczeniu. Muchy upodobały sobie miejsca, w których panują najkorzystniejsze warunki do składania jaj i wylęgu larw. Głównymi takimi miejscami są pryzmy z obornikiem, kompostownie, śmietniki. Tego typu miejsca powinny być najdokładniej jak to możliwe zabezpieczone i „odseparowanie” od środowiska zewnętrznego, by nie stanowić pokusy dla much. Kompostowniki raz na jakiś czas powinno się przesypywać cienką warstwą ziemi, by odciąć bezpośredni kontakt z powietrzem i zmniejszyć powierzchnię na której mogłyby zacząć bytować owady. Podobna kwestia dotyczy miejsca składowania śmieci: domowych komunalnych czy też jakichkolwiek innych na pozostałe odpadki. Dlatego powinno się stosować zamykane, metalowe lub plastykowe pojemniki, kubły, kontenery, szczelnie zamykane pokrywami, tak by w ten sam sposób nie dopuścić do penetrowania zawartości śmieci przez owady, a tym samym prowadzić do ich rozmnażania. W tym miejscu warto przypomnieć, iż dorosła samica muchy może w ciągu swego życia złożyć około 1000 jaj.

Pryzma z fermentującym obornikiem jest idealnym miejscem rozwoju much. Zatem starajmy się by miała jak najmniejsza powierzchnię i usytuowana była najlepiej (jeśli jest oczywiście taka możliwość) w najbardziej zacienionym i oddalonym miejscu gospodarstwa. Usytuowanie pryzmy w nienasłonecznionym miejscu (np. od strony północnej, zachodniej, północno-zachodniej) powoduje niższe nagrzewanie masy obornika, to z kolei przekłada się na niższą jego temperaturę i mniejszą emisję odorów i gazów szkodliwych (w tym metan, siarkowodór, amoniak, podtlenek azotu, dwutlenek węgla i inne) potrafiące skutecznie wabić tego typu owady.
Drugi krok to zastosowanie preparatów – biologicznych i chemicznych. Zanim jeszcze zostaną one po kolei omówione trzeba bezwzględnie zaznaczyć, iż każdym preparatem biobójczym należy postępować w sposób ostrożny, a w szczególności przeczytać, zapoznać się z treścią dostarczanej instrukcji postępowania z danym preparatem i zastosować się do zaleceń. Dotyczy to głównie stężeń przygotowywanych roztworów, sposobów rozprowadzania środków chemicznych, terminu ich przydatności oraz zastosowania niezbędnych środków ochronnych zarówno człowieka jak i z uwzględnieniem innych zwierząt.
Prawdą jest, że za pomocą wszelkich insektycydów można całkiem skutecznie ograniczyć populację much i zmniejszać jej liczebność w budynku inwentarskim i obejściu. Są to metody szybkie, łatwe do wykonania a zarazem dające satysfakcjonujące rezultaty.
W każdym budynku inwentarskim zanim rozpocznie się zabieg zwalczania owadów należy go wcześniej przygotować do tego procesu – i same zwierzęta hodowane w nim również. Powierzchnie sufitów, ścian należy dokładnie oczyścić, pozbawić kurzu, pajęczyn i innego zabrudzenia. Jeśli są znaczne ubytki w tynku należy je uzupełnić i wygładzić powierzchnie, gdyż chropowata powierzchnia ścian łatwo się brudzi a poza tym prowadząc na przykład dezynfekcję czy pokrywanie ścian preparatami trzeba pamiętać, że im więcej nierówności tym większa powierzchnia do pokrycia i co za tym idzie – większe zużycie preparatu, a to podraża zabieg. Poza tym należy też pamiętać, iż warstwa zabrudzenia, pyłu, kurzu pochłania część preparatu i zmniejsza jego skuteczność działania. Z uwagi na bezpieczeństwo pomieszczenie czyszczone, dezynfekowane, pokrywane preparatem powinno być w tym momencie puste. Natomiast te elementy wyposażenia, które mają kontakt z wodą pitną i paszą dla zwierząt powinny być szczelnie zakryte folią, by na ich powierzchni nie znalazły się drobiny preparatu, które mogą być szkodliwe dla zwierząt.
Na rysunku 1 zaprezentowano zasadę chemicznego działania insektycydów (np. preparatu Twenty One®) i wpływ na układ nerwowy owada. Jak wiadomo wszelkie informacje w układzie nerwowym organizmu żywego przekazywane są na drodze przewodzenia impulsów elektrycznych poprzez neuryty. Miejsce, gdzie jeden neuryt się kończy, a drugi zaczyna nosi nazwę synapsy (Rys. 1). W sytuacji, gdy impuls elektryczny po przejściu przez neuryt dociera do synapsy, uwalniany jest neuroprzekaźnik odpowiedzialny za wywoływanie konkretnych impulsów i bodźców. Mechanizm działania insektycydów polega na przerwaniu tego impulsu, ale żeby dezaktywować neuroprzekaźnik wywołać trzeba zahamowanie enzymu (acetylcholinesterazy). Tu do głosu dochodzi mechanizm działania środka chemicznego hamującego działanie enzymu. W dalszym etapie następuje ciągłe pobudzanie układu nerwowego owada, a w konsekwencji jego śmierć [Źródło: FREGATA SA].
Preparaty do zwalczania owadów, insektów much – zwane insektycydami – dzieli się na dwie podstawowe grupy:
■    adultycydy – czyli preparaty zwalczające dorosłe formy much,
■    larwicydy – unieszkodliwiające larwy much.
Z kolei w obrębie adultycydów wyróżnia się insektycydy rezydualne – czyli rozcieńczane wodą, i nie rezydualne. Te ostatnie są to środki chemiczne do zabiegów ultraniskoobjętościowych (ULV) i zatrute przynęty.
Insektycydy rezydualne są stosowane w przypadku zwalczania dorosłych much podczas zabiegów opryskiwania wszelkich powierzchni budynku i wyposażenia. Używane są środki w postaci:
■    proszków pozwalającej wykonanie zawiesiny wodnej,
■    zawiesiny kapsuł (preparaty mikro-kapsułkowane),
■    koncentraty w postaci stężonej zawiesiny.
Zabieg polega na pokryciu wszelkich powierzchni cieczą roboczą wykonaną z wymienionych preparatów. Gotowy związek nanosi się zazwyczaj przy pomocy opryskiwacza grubokroplistego na wszystkie te miejsca, gdzie lubią przesiadywać owady, czyli miejsca nasłonecznione, ciepłe, krawędzie, lampy, ściany, futryny drzwi.
Na rynku oferowanych jest dużo preparatów rezydualnych. Na uwagę zasługują w tym miejscu produkty z oferty firmy Biowet Puławy. Pierwszy z nich to Arpon G zawierający Cypermetrynę w stężeniu 100g/l, który stosowany jest do zwalczania owadów latających i biegających (much, komarów, pcheł, wszy, kleszczy, os, karaluchów, czerwonych roztoczy i innych insektów). Preparat szybko likwiduje owady w każdym stadium rozwojowym, powodując u nich brak koordynacji ruchowej i śmierć w wyniku paraliżu. Produkt może być stosowany w obecności zwierząt, jednakże bez bezpośredniego rozpylania na ich skórę i błony śluzowe. Preparat należy stosować w rozcieńczeniu 1:100 (100 ml preparatu w 10 litrach wody). Tak przygotowany 1% roztwór wystarczy nanieść na powierzchnie nieporowate w ilości 50 ml/m2, na powierzchnie porowate w ilości 100 ml/m2.
Kolejnym preparatem wartym polecenia jest Destroyer, zawierający w składzie Deltametrynę w stężeniu 25g/l, przeznaczony do eliminacji owadów latających (muchy, komary, muchy końskie, osy itp.) i biegających (kleszcze, pchły, pluskwy, mrówki, pająki, karaluchy i inne). Jest to  insektycyd łączący efekt wstrząsowy z działaniem repelentnym. Efekty biobójcze  jego działania pojawiają się, kiedy zostanie on  połknięty przez owada lub w wyniku kontaktu z powierzchnią jego ciała. Owad zostaje sparaliżowany i ginie.
Aby zastosować ten  produkt do zwalczania owadów latających, należy  sporządzić roztwór w rozcieńczeniu 1:200 (rozcieńczyć 50 ml preparatu w 10 litrach wody – roztwór 0,5%). Powstały płyn rozprowadzić metodą rozpylania lub nebulizacji w ilości 100 ml/m2. Do zwalczania owadów biegających wystarczy sporządzić roztwór w rozcieńczeniu 1: 100 (rozcieńczyć 100 ml preparatu w 10 litrach wody – roztwór 1%). Powstały płyn nanieść metodą rozpylania lub nebulizacji w ilości 100 ml/m2.
Efekty biobójcze tych  produktów  widoczne są już  po 2-5 minutach. Zaleca się stosować Arpon G i Destroyer
w odstępach dwutygodniowych (Pełna informacja o produktach na www.biowet.pl).
Warto wymienić również QuickBayt Spray, zawierający 10% stężenie imidaclopridu i atraktanty wabiące muchy i nie pozostawiające śladów po oprysku, do którego można zastosować opryskiwacz ciśnieniowy okrywając preparatem pas o szerokości ok. 1 metra, co zwalcza muchy przez okres ok. 6 tygodni. Ponowne zastosowanie preparatu powinno odbyć się w przeciągu 4-6 tyg. od ostatniego zabiegu. [Źródło: BAYER].
Kolejnym preparatem do oprysku wartym polecenia jest Muchomox. Jest to preparat zawierający acetamipryd do likwidacji plagi much – głównie w pomieszczeniach. Zawiera substancję, która działa kontaktowo przez układ pokarmowy owadów (żołądek). Zdaniem producenta środek działa aktywnie w okresie 4-6 tygodni. Preparat można stosować na dwa sposoby: poprzez oprysk i malowanie powierzchni atrakcyjnych dla much. W pierwszym przypadku należy rozpuścić zawartość opakowania w letniej wodzie i dokładnie wymieszać aż do uzyskania jednolitego roztworu. Opakowanie 0,5 kilogramowe powinno wystarczyć na pokrycie i zabezpieczenie przed muchami powierzchni ok. 100 m2. Natomiast sposób drugi polega na nanoszeniu (malowaniu) powierzchni w ilości około 40 fragmentów o wymiarach 10 x 30 cm. Ta metoda gwarantuje skuteczność działania na powierzchni zabezpieczonej przed muchami wynoszącej ok. 200 m2 [Źródło: BEST PEST].
Z kolei następny preparat warty prezentacji to Muchakron Extra zawierający 1% imidaclopridu i substancje wabiące, wśród których są tak dobrane i wyselekcjonowane składniki pokarmowe oraz feromon płciowy. Producent zaleca stosowanie preparatu w ilości 100 g na każde 80-100 m2 powierzchni obory. Działa on na owady już od momentu zastosowania i zachowuje wysoką aktywność przez okres 3 miesięcy. Stwierdzono, że po godzinie 90% much było martwych, a po dobie – 99% osobników. Wykazano też, że wczesne zastosowanie preparatu na wiosnę, gdy pojawiają się pierwsze muchy, skutecznie zapobiega powstaniu ich licznej populacji. Muchakron Plus 10 WP jest natomiast preparatem w postaci proszku do sporządzania zawiesiny wodnej, która najlepiej nadaje się – podobnie jak inne preparaty – do opryskiwania powierzchni, ale też może być stosowana do malowania powierzchni lub w formie trutki pokarmowej. Preparat Muchakron Plus 10 WP zawiera 10% (100 g/kg) azametyfosu jako substancję aktywną, podobnie jak słynny Alfacron Plus 10 WP. Jest to silna trucizna z grupy insektycydów fosforoorganicznych o działaniu kontaktowym i żołądkowym na muchy. [Źródło: Ignatowicz S., www.trojszczyk.pl, FREGATA SA].
Z innych preparatów oferowanych na rynku można przedstawić KILLTEC AGRO PLUS – środek do zwalczanie nie tylko much domowych, ale też much końskich, komarów i innych owadów biegających w gospodarstwie rolnym lub magazynach.
W ramach ochrony biologicznej warto wspomnieć o preparacie BIOPAR. Produkt ten zawiera dwa gatunki drapieżnych błonkówek: Muscidifurax raptorellus i Spalangia cameroni, zabijające poczwarki much znajdujące się w oborniku. Błonkówki są to owady o aktywności nocnej, które trudno dostrzec w ciągu dnia. Potrafią w ciągu jednej nocy zagłębić się w pryzmę obornika nawet do głębokości 30 cm. Latają na małe odległości w budynkach w poszukiwaniu poczwarek much. BIOPAR bardzo skutecznie zwalcza muchę domową (Musca domestica), muchy krwiopijne z rodzaju Stomoxys oraz zgniłówki (Fannia sp.), które stanowią 95% wszystkich much występujących w gospodarstwach rolnych.
Zasada działania jest następująca: kilka dni po zastosowaniu BIOPARu, z poczwarek wylatują drapieżne błonkówki, mające jeden cel: odnalezienie i zaatakowanie w nawozie poczwarek much. Następnie błonkówki składają jaja do poczwarek much, a te z kolei, które stanowią cenne źródło pożywienia dla rozwijających się larw BIOPAR. Po około 2-3 tygodniach wylęgają się pierwsze błonkówki nowego pokolenia.
Kolejny preparat to BIOFLY zawierający poczwarki muchy Ophyra aenescens, która wylatuje z poczwarek i składa jaja w pobliżu larw much. Po krótkim czasie wylęgają się z nich drapieżne larwy, żywiące się innymi larwami much. Dziennie potrafi pozbawić życia nawet do 20 larw innych much. Ich cykl rozwojowy trwa ok. 14 dni. Co warto wiedzieć to fakt, iż larwy te nie przylatują do osiedli ludzkich (domów, mieszkań), tylko pozostają w budynkach inwentarskich. Wybierają miejsca zacienione – w przeciwieństwie do lubiącej miejsca nasłonecznione muchy domowej [Źródło: http://www.koppert.info.pl].
Na zakończenie został zaprezentowany preparat Biomucha sprawdzona w wielu krajach metoda zwalczania much występującymi w budynkach inwentarskich. Jednak w zależności od systemu utrzymywania zwierząt stosuje się odpowiedni gatunek Biomuchy. W systemie bezściółkowym jest to Biomucha AQUA, w systemie ściółkowym Biomucha TERRA.
Zastosowanie Biomuchy jest całkowicie bezpieczne dla ludzi i zwierząt. Biomucha przede wszystkim nie wpływa drażniąco na inne zwierzęta, a co istotne nie siada na nie i ludzi. [Źródło: http://www.biomucha.pl/sklep/]


Podsumowanie
Współczesne rolnictwo to nie tylko nowoczesne, wielkie i wydajne maszyny. To nie tylko konstrukcje nowoczesnych obór, innowacyjnych technologii i systemów energooszczędnych. Nasz wzrok powinien też skupiać się na banalnych wydawałoby się z pozoru kwestiach i problemach, niejednokrotnie bagatelizowanych. A do tego zalicza się utrzymanie higieny oraz sprawienie by życie zwierząt inwentarskich to nie była tylko szara egzystencja w uciążliwych warunkach. Zaniedbywanie tych kwestii może prowadzić do wielu chorób zwierząt, zmniejszenia zdrowotności, wydajności a tym samym zwiększające koszty produkcji. Ponadto w aspekcie technologicznym – zapamiętać należy, że insektycydy powinno się stosować naprzemiennie (z różnych grup chemicznych), tak aby owady nie uodporniły się na dany związek, a wtedy preparaty będą dłużej i bardziej skuteczne.

Literatura dostępna u autora