Archiwum

Michał Mendra, Jerzy Barszczewski
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach

W Polsce łąki i pastwiska zajmują grunty o łącznej powierzchni 3,283 tys. ha. Najważniejszą ich funkcją jest produkcja pełnowartościowych pasz o optymalnej wartości pokarmowej oraz walorach smakowych. Ruń użytków zielonych o odpowiednim składzie gatunkowym jest bardzo wartościową paszą nawet dla wysoko produkcyjnych zwierząt. Odpowiednie na nich gospodarowanie umożliwia ich plonowanie na poziomie 10 t • ha-1 siana. Obecnie plony z łąk wynoszą około 5 t • ha-1. Niskie plonowanie jest skutkiem zarówno obniżenia pratotechniki i związanej z nią degradacją prowadzącą do uproszczenia składu botanicznego runi poprzez nadmierny rozwój chwastów i wypadanie wartościowych gatunków traw i roślin motylkowatych.

Skutkiem degradacji jest nie tylko obniżenie plonowania, ale również pozyskana pasza charakteryzuje się niską wartością spowodowaną nieodpowiednim składem chemicznym. Karmienie zwierząt paszami ze zdegradowanych TUZ może być przyczyną pogorszenia ich zdrowotności.
Degradacja jest zjawiskiem wtórnym w stosunku do innych czynników środowiskowych.

Wyróżniamy dwie grupy przyczyn degradacji:
1.    Czynniki siedliskowe:
–    przymrozki późnojesienne i wczesnowiosenne,
–    niekorzystny rozkład opadów w sezonie wegetacyjnym (okresowe niedobory lub stagnacja wody szczególnie w sezonie wegetacyjnym),
–    niszczenie darni przez dzikie zwierzęta (głównie dziki, krety oraz nornice i inne).
2.    Czynniki antropogeniczne:
–    wyjałowienie gleby poprzez brak lub niewłaściwe nawożenie,
–    wzrost zakwaszenia, głównie poprzez nadmierne stosowanie nawozów filologicznie kwaśnych (saletra amonowa),
–    zbyt niskie koszenie,
–    opóźniony zbiór,
–    stosowanie zbyt ciężkiego sprzętu, zwłaszcza na siedliskach wilgotnych,
–    zaniechanie użytkowania,
–    pozostawienie skoszonej runi lub niedojadów na pastwisku,
–    brak konserwacji urządzeń melioracyjnych lub wadliwa regulacja stosunków wodnych.

Postępujące zmiany szaty roślinnej TUZ towarzyszące degradacji mogą wskazywać na jej przyczyny. Pojawienie się szczawiu, mniszka czy ostrożnia wskazuje na zbyt wysokie nawożenie potasem (wysokie dawki gnojowicy i gnojówki). Obecność sitów, turzyc, śmiałka darniowego jest spowodowana zbyt wysokim poziomem wód gruntowych. Zanikanie traw szlachetnych i roślin motylkowatych może wskazywać, że popełniono następujące błędy: zbyt niskie koszenie, niszczenie darni przez częste przejazdy ciężkich maszyn, późne koszenie I pokosu, długotrwałe jednostronne kośne lub pastwiskowe użytkowanie łąk, zaniechanie wykaszania niedojadów.
Renowacja jest doskonałą okazją do uregulowania odczynu gleby.
Odrębnym zagadnieniem wymagającym większej uwagi jest odczyn gleby. Zbyt niskie pH utrudnia pobieranie składników pokarmowych przez rośliny i jest częstą przyczyną wypadania wartościowych traw i motylkowatych a pojawiania się uporczywych chwastów. Zaniechanie wapnowania w warunkach intensywnego nawożenia mineralnego (głównie azotem) powoduje szybkie zakwaszanie gleby. Optymalny odczyn (pH w KCl) dla traw na glebach mineralnych wynosi od 5 do5,5 oraz dla gleb organicznych 4,5-5. Przy udziale roślin motylkowatych wskazany jest wyższy odczyn dla optymalnego wzrostu – dla gleb mineralnych 6 oraz od 5 do 5,5 dla gleb organicznych.
Jeżeli w gospodarstwie występują łąki lub pastwiska z symptomami degradacji należy niezwłocznie podjąć decyzję o ich renowacji. Jednak przed przystąpieniem do renowacji należy usunąć przyczyny postępującej degradacji.
W zależności od stopnia degradacji TUZ wyróżniamy trzy metody renowacji.
–    metoda nawożenia,
–    metoda podsiewu,
–    metoda całkowitego zniszczenia starej darni i ponownego obsiewu.
Sposób renowacji wybieramy w zależności od stopnia degradacji, składu botanicznego runi oraz rodzaju.
Metodę nawożenia stosuje się, gdy w starej runi licznie występują wartościowe gatunki traw oraz rośliny motylkowate. Metodę całkowitego zniszczenia starej darni i ponownego obsiewu stosuje się przy silnej degradacji. Głównie na TUZ, które porastają gatunki tworzące kępy (turzyce, sity, śmiałek darniowy) lub występujące w dużym nasileniu uporczywe chwasty kłączowe.

Podsiew jest najczęściej stosowaną metodą renowacji trwałych użytków zielonych. Polega na wprowadzeniu nasion pożądanych gatunków traw oraz roślin motylkowatych w darń pierwotną bez jej całkowitego niszczenia. Metodę tą stosujemy przy niewielkim udziale chwastów łąkowych lub gdy istnieje możliwość ich zwalczania za pomocą herbicydów. Udział wartościowych traw w podsiewanej runi powinien być nie mniejszy niż 50% a gleba powinna być optymalne uwilgotniona.
Nasiona wprowadzone w starą darń mają niewielkie szanse na przetrwanie, dlatego też niezbędne jest osłabienie jej konkurencyjności. Starą ruń możemy niszczyć sposobami mechanicznymi takimi jak: niskie koszenie, intensywny wypas, uszkodzenie darni broną talerzową lub glebogryzarką, bądź chemicznymi poprzez zastosowanie herbicydów selektywnych lub totalnych w mniejszych stężeniach. W razie potrzeby możemy połączyć obie metody. Wyróżniamy tradycyjne i nowoczesne sposoby podsiewu.
W sposobie tradycyjnym należy zastosować powierzchniową uprawę gleby. W zależności od rodzaju gleby możemy użyć ciężkiej brony przy glebach lżejszych lub glebogryzarki przy glebach cięższych. Glebę uważamy za gotową do podsiania jeżeli około 50% jej powierzchni jest pozbawiona darni. Stosując siew ręczny należy zwiększyć normę wysiewu. Zastosowanie bronowania oraz wałowania powoduje lepsze przyleganie nasion do gleby oraz lepszy podsiąk wody.
W nowoczesnym sposobie podsiewu nasiona wprowadzane są bezpośrednio do gleby. Na rynku dostępne są nowoczesne agregaty do podsiewu o różniących się sposobem umieszczania nasion w glebie. Pierwszą grupą są agregaty gryzujące pasmowo starą ruń i wprowadzające w to miejsce nasiona traw. Zastosowanie urządzenia tego typu ogranicza konkurencyjność starej darni zarówno o światło jak i o składniki pokarmowe. Drugą grupą są siewniki wyposażone w redlice talerzowe nacinające darń i wprowadzające nasiona w powstałe szczeliny. Przeprowadzone badania nad skutecznością rożnych metod renowacji wykazały, że najlepsze efekty daje podsiew na glebie uprzednio traktowanej herbicydami i gryzowanej. Przy podsiewie stosuje się około 20 kg mieszanki nasion • ha-1. Duże znaczenie dla powodzenia zabiegu jest dobór odpowiednich gatunków i odmian traw do podsiewanego siedliska. Należy stosować gatunki oraz odmiany o szybkim tempie początkowego wzrostu i rozwoju oraz charakteryzujące się dużą konkurencyjnością w stosunku do starej darni. Szczególnie pożądane są cechy takie jak: odporność na niedobór światła w początkowym etapie rozwoju i wzrostu, zdolność szybkiego ukorzeniania się w starej darni. Oprócz tego odmiany powinny charakteryzować się odpornością na choroby i szkodniki. Odmianami najczęściej stosowanymi są: życica trwała, wielokwiatowa, kostrzewa łąkowa, kupkówka pospolita, rajgras wyniosły. Dla polepszenia gospodarki azotem oraz jakości runi należy do mieszanek wprowadzić rośliny motylkowate (koniczyna biała, łąkowa i szwedzka lub komonica zwyczajna i błotna). Poza wymienionymi aspektami o powodzeniu podsiewu decyduje termin podsiewu – wczesnowiosenny (pierwsza dekada kwietnia) lub późnoletni w trzeciej dekadzie sierpnia lub pierwszej września.
Wprowadzenie do runi wartościowych gatunków traw ze znacznym udziałem roślin motylkowatych daje rolnikowi szereg korzyści, takich jak:
–    zmniejszenie zużycia azotowych nawozów mineralnych,
–    wzrost ilości cennego białka w paszach objętościowych,
–    polepszenie właściwości fizykochemicznych gleby.
Z przeprowadzonych badań w ITP wynika, że podsiew koniczyną łąkową przy nawożeniu azotem na poziomie 60 kg • ha-1 powodował duży wzrost plonu siana wynoszący około 5 t • ha-1 oraz białka ogólnego o ponad 500 kg • ha-1.