Archiwum

Anna Weber, Hubert Waligóra
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Prawidłowo przeprowadzone zabiegi uprawowe w dużym stopniu warunkują powodzenie uprawy kukurydzy. Kukurydza wymaga starannej uprawy roli, zapewniającej pulchność gleby, odpowiednie warunki cieplne oraz dobre stosunki powietrzno-wodne.

Uprawa tradycyjna – płużna

W uprawie tradycyjnej podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka przedzimowa na głębokość 25-30 cm. Przed nią stosuje się podorywkę lub spulchnienie gleby broną talerzową, za wyjątkiem kiedy na stanowisku w przedplonie uprawiane były ziemniaki. Na wiosnę nie zaleca się orki, z wyjątkiem gleb cięższych, wilgotnych i zimnych. Wykonanie orki niesie za sobą takie korzyści jak głębokie spulchnienie gleby, lepsze jej napowietrzanie oraz pobudzanie aktywności biologicznej. Kiedy kukurydzę uprawia się w plonie wtórym, stosuje się uprawy uproszczone takie jak podorywka lub kultywatorowanie a następnie doprawienie gleby agregatem. Zabiegi te zaleca się wykonać w dniu zebrania międzyplonu. W Europie, jak również w Polsce, przeważa tradycyjna uprawa płużna. Uprawa roli w tym systemie może nieść za sobą wiele negatywnych skutków, takich jak, niszczenie struktury gleby, erozja wodna i wietrzna, duże nakłady pracy oraz energii.


Uprawa bezorkowa, siew w mulcz

Coraz częściej spotykanym systemem uprawy roli jest uprawa bezorkowa, z różnymi wariantami jej wykonania. W metodzie tej stosuje się płytką uprawę, agregatowanie sprzętu lub odstąpienie od niektórych zabiegów, aż do całkowitego zaprzestania przeprowadzenia orki i wprowadzenia uprawy zerowej. W tym przypadku wykonuje się wyłącznie siew rośliny uprawnej. Warunkiem uprawy bezorkowej jest pozostawienie na polu przez okres zimy resztek pożniwnych lub uprawa międzyplonu. System siewu w mulcz charakteryzuje się tym, iż siew kukurydzy następuje w resztki roślinne międzyplonu.

Argumentem przemawiającym za systemem bezorkowym są z pewnością aspekty ekonomiczno-organizacyjne, do których można zaliczyć między innymi niższy nakład pracy, niższe zużycie paliwa oraz eksploatacji maszyn, oszczędność czasu. Ważne są również aspekty ekologiczne. Wprowadzając uproszczenia w uprawie ogranicza się erozję gleby, zatrzymuje się wodę oraz zwiększa zawartość substancji organicznej, a resztki pożniwne służą zwierzętom jako pokarm i kryjówka. Obecnie na temat uprawy bezorkowej spotyka się jednak wiele krytycznych zdań. Wiele doniesień naukowych mówi o tym, iż powodzenie uprawy w systemie bezorkowym jest w dużej mierze zależne od jakości gleby, warunków pogodowych oraz zaplecza technicznego gospodarstwa.
Brak spulchniania gleby, w szczególności na glebach cięższych wpływa na ograniczenie rozwoju masy korzeniowej. Główna jego część rozwija się w górnej warstwie profilu glebowego, przez co pobieranie wody oraz składników pokarmowych z głębszych warstw jest utrudnione. Dodatkowym minusem takiej uprawy jest fakt, iż gleba trudniej się ogrzewa, wskutek czego rośliny wolniej wschodzą i rozwijają się. Dla kiełkujących roślin niekorzystne są nierównomiernie rozłożone resztki pożniwne. Stąd pojawia się konieczność dodatkowego wyposażenia redlic do siewu bezpośredniego w podwójne kroje talerzowe, łapy kultywatora, czy noże napędzane wałem odbioru mocy. Zadaniem tych narzędzi jest spulchnianie gleby na głębokość siewu tylko w wąskim rzędzie. Ponadto siewnik w tym przypadku powinien dociskać glebę nad ziarniakami, w taki sposób, aby międzyrzędzia były ciągle nieuprawione i przykryte resztkami pożniwnymi.

Innym szczególnie poważnym problemem w uprawie bezorkowej, jest zachwaszczenie. Poprzez zaniechanie mieszania wierzchniej warstwy ornej, nasiona chwastów kumulują się w niej. Szczególnie dużym zagrożeniem są chwasty wieloletnie, zwłaszcza w uprawie kukurydzy w monokulturze. W systemie bezorkowym walka z niepożądanymi gatunkami roślin opiera się głównie na przedswschodowym stosowaniu herbicydów nieselektywnych, w których substancją aktywną jest glifosat. Jednak w przypadku chłodniejszej pogody, kiedy nie wszystkie chwasty wzejdą przed siewem kukurydzy, zabieg ten staje się mniej skuteczny. Powstaje wtedy konieczność dodatkowego stosowania herbicydów powschodowych, co podraża produkcję kukurydzy. W przypadku siewu w mulcz, stosowanie herbicydu przedwschodowego może zostać pominięte.
Spore problemy w przypadku bezorkowego systemu uprawy sprawia poprawne nawożenie. Stosując tradycyjny sposób odżywiania roślin poprzez umieszczenie nawozu na powierzchni gleby, potrzebne pierwiastki pozostają w górnej części profilu glebowego. Nie są możliwe do pobrania przez rośliny, przez co efektywność nawożenia spada. Ponadto może dochodzić do wzrostu zakwaszenia wierzchniej warstwy gleby, co jest rezultatem braku przemieszczania w profilu glebowym pierwiastków. Jest to jedna z głównych przyczyn uzyskiwania niższych plonów, niż w przypadku uprawy płużnej. W siewie bezpośrednim zaleca się stosowanie nawożenia rzędowego. W technologii tej nawóz umieszczany jest w warstwie gleby w bezpośrednim otoczeniu korzenia kukurydzy.
Liczne doniesienia naukowe poparte praktyką rolniczą mówią o tym, że system bezorkowy nie zawsze jest lepszy pod względem ekonomicznym w stosunku do uprawy płużnej. Oczywistym jest, że pozwala na optymalizację pracy w dużych gospodarstwach i zmniejsza nakłady energii. Z drugiej jednak strony wymagane są odpowiednie środki produkcji, takie jak siewnik do siewu bezpośredniego i wykorzystanie optymalnych metod agrotechnicznych.


Technologia Strip-Till, czyli uprawa pasowa

Alternatywą dla bezorkowego sytemu uprawy i siewu w mulcz może stanowić siew z uprawą pasową, nazywana inaczej Strip-Till. Został on rozwinięty w uprawie takich roślin jak kukurydza, buraki, czy soja w latach 90. XX wieku w USA, Kanadzie i Australii. Polega on na przygotowaniu gleby do siewu jedynie w pasach, a nie na całej powierzchni pola. Przy uprawie pasowej konieczne jest stosowanie dokładnego prowadzenia maszyn z wykorzystaniem globalnego systemu pozycjonowania (GPS). W technologii Strip-Till chronione są gleby narażone na erozję, przy jednoczesnym optymalnym przygotowaniu roli pod zasiew. W trakcie siewu, nasiona umieszcza się dokładnie w środku uprawianego pasa.
Uprawa w systemie pasowym w porównaniu do uprawy bezorkowej przyczynia się do pozostawiania wyższego poziomu materii organicznej w glebie oraz ograniczeniu uwalnianiu dwutlenku węgla do atmosfery. Ponadto występuje wzmożona praca mikroorganizmów, wzrost aktywności biologicznej, dzięki czemu zachodzi szybszy proces rozkładu materii organicznej w glebie. W badaniach amerykańskich wskazano również, że technologia Strip-Till jest pomocna w ograniczaniu strat wody.
Jednym z najważniejszych czynników warunkujących powodzenie uprawy w technologii Strip-Till jest przedsiewne przygotowanie pola. Powstawanie kolein i miejscowe zagęszczenie gleby, mogą powodować nierównomierne wschody oraz osłabiać młode rośliny. W przypadku, kiedy na polu będą się znajdować zbyt duże ilości resztek pożniwnych, może się zapychać sprzęt do siewu. W takich sytuacjach zaleca się stosowanie ciężkiego zgrzebła lub sprzęt do uprzedniej uprawy ścierniska. W systemie uprawy pasowej zaleca się stosować nawożenie bezpośrednio „pod korzeń” na głębokość ok. 20 cm. Wpływa to pozytywnie na zmniejszenie strat składników odżywczych oraz umożliwia prawidłowy rozwój korzeni. Do nawożenia mogą być stosowane nawozy mineralne w formie stałej lub płynnej oraz gnojowica. W przypadku nawożenia gnojowicą „pod korzeń” korzyścią jest brak rozprzestrzeniania się nieprzyjemnej woni.
Wadą sposobu uprawy pasowej jest zagęszczenie gleby w międzyrzędziach. W efekcie korzenie rośliny uprawnej rozwijają się tylko w spulchnionym pasie, a pobieranie składników odżywczych oraz wody jest utrudnione. Rozwiązaniem tego problemu jest uprawa dwuetapowa. Na jesień stosuje się uprawę na całej powierzchni areału, natomiast siew pasowy na wiosnę.
W ostatnich latach dalszą modyfikacją uprawy pasowej kukurydzy stała się uprawa w systemie redlinowym (Ridge Till). Zaletą redlin jest ich większa powierzchnia, dzięki czemu szybciej się nagrzewają. Jednak sporą trudność sprawia siew kukurydzy, a dokładnie jego umieszczenie w redlinach, w głównej mierze w przypadku uprawy kukurydzy po kukurydzy. Przydatny jest wtedy, oprócz nawigacji GPS, mechanizm kierowniczy siewnika.