Archiwum

Anna Weber, Hubert Waligóra
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Wzrost i rozwój roślin uzależniony jest od prawidłowego zaopatrzenia w wodę. Jest ona nośnikiem pierwiastków, składnikiem soków komórkowych oraz bierze udział w procesach fotosyntezy. Ruch wody w roślinie możliwy jest poprzez jej parowanie z aparatów szparkowych oraz z powierzchni liści. Zbyt duża utrata wody, przy jednoczesnym jej małym dostępie z gleby, może hamować rozwój rośliny. Z drugiej jednak strony zatrzymanie transpiracji osłabia dopływ składników odżywczych do wszystkich komórek roślinnych. Ruch wody w roślinie zależy od dużej ilości czynników, takich jak ilości dostępnej wody w glebie, warunków meteorologicznych oraz stadium wegetacji roślin.

W warunkach klimatycznych naszego kraju kukurydzę można uprawiać we wszystkich rejonach, jednak najkorzystniejsze są regiony zachodni i południowy. W stosunku do innych roślin uprawnych kukurydza nie potrzebuje dużo wody do wyprodukowania 1 kg suchej masy. Trzeba jednak pamiętać, że gatunek ten wytwarza bardzo dużą ilość suchej masy w trakcie całego okresu wegetacji. Kukurydza jest gatunkiem odpornym na krótkie niedobory wody, dzieje się to za sprawą głębokiego, dobrze rozwiniętego systemu korzeniowego. Jej wymagania wodne w całym okresie wegetacji wynoszą ok. 500 mm i są różne w zależności od fazy rozwojowej. Najwyższe zapotrzebowanie na wodę, ok. 200 mm, przypada na okres kwitnienia i zawiązywania kolb, natomiast najniższe (ok. 100 mm) występuje w początkowym okresie wegetacji oraz dojrzewania kolb. Susza w tej fazie rozwojowej powoduje przyspieszanie dojrzewania ziarna. Kukurydza plonując na poziomie ok. 6 t ziarna i 10 – 13 t/ha suchej masy w całym okresie wegetacji pobiera z 1 ha ok. 3 mln l wody, co jest znacznie większą ilością porównując do innych zbóż. Niedobory wody są szczególnie niebezpieczne na gorszych stanowiskach, gdzie obserwuje się wówczas znaczne spadki plonu. Ponadto w okresie kwitnienia szkodliwe działanie mają gwałtowne opady deszczu lub gradu.

W ostatnich latach coraz częściej obserwujemy powtarzające się okresowe susze wiosenne. Meteorolodzy alarmują, że problem ten może pojawiać się systematycznie w kolejnych latach. Najczęściej susze występują w okresach krytycznych dla kukurydzy, na przełomie maja i czerwca. W tym czasie zapotrzebowanie kukurydzy na wodę jest największe. Skutkuje to gorszym zawiązywaniem kolb, słabszym zaziarnieniem oraz mniejszą masą wytwarzanych ziaren. Towarzyszy temu opóźnienie w rozwoju znamion, co wpływa ujemnie na ukazywanie się kolb z liści okrywających. Znamiona znajdujące się w niższej części kolby mogą zdążyć być zapylone, w przeciwieństwie do tych położonych wyżej. W efekcie zaziarnienie kolby występuje tylko częściowo.
W przypadku wystąpienia suszy w pierwszych 2-3 tygodniach po kwitnieniu reakcją obronną kukurydzy jest zahamowanie transportu składników pokarmowych do ziarniaków położonych na szczytowych częściach kolby. Może się zdarzyć, że na kolbach zostaną wykształcone tylko pojedyncze ziarniaki w nasadowej części kolby. Efekty końcowe zależne są od długości trwania i natężenia czynnika stresowego.
Rolnik nie ma wpływu na przebieg warunków pogodowych, może jednak łagodzić ujemne skutki niekorzystnych warunków meteorologicznych, stosując odpowiednie zabiegi agrotechniczne:

• Głęboszowanie – zabieg ten jest szczególnie zalecany na glebach ciężkich i zwięźlejszych. Celem jest spulchnienie nadmiernie ugniecionych głębszych warstw gleby, przez co poprawia się stosunki wodno-powietrzne oraz retencja wody. W rezultacie gromadzenie wody po zimie jest intensywniejsze, a korzenie roślin lepiej się rozwijają w spulchnionej warstwie gleby.

• Głęboka orka – zabieg stosuje się jesienią, a glebę pozostawia na okres zimy w ostrej skibie. W uprawie kukurydzy, orkę zimową najlepiej wykonać na głębokość ok. 25-30 cm. Orka zimowa zwiększa polową pojemność wodną, poprawia strukturę gleby oraz niszczy chwasty i szkodniki.

• Bronowanie – zabieg najlepiej wykonać na wiosnę. Poprzez spulchnianie wierzchniej warstwy gleby następuje przerwanie parowania wody, a rośliny ozime są pobudzone do intensywniejszego rozwoju.

• Nawożenie startowe – warto wykonywać zwłaszcza na glebach suchych. Powinno się stosować nawozy o wysokiej rozpuszczalności. Warto pamiętać, że nawozy w celu uaktywnienia potrzebują określonej ilości wody, natomiast za duża rozpuszczona ich ilość może powodować wzrost zasolenia środowiska glebowego.

• Wczesny termin siewu – zwłaszcza na glebach lekkich, piaszczystych, kiedy zawartość wody jest jeszcze optymalna. Dla kukurydzy najlepszym terminem siewu to okres do 15 kwietnia, trzeba jednak zwrócić uwagę na temperaturę gleby, która powinna wynosić minimalnie 10°C na głębokości siewu.

• Dokładny i precyzyjny siew – w trakcie siewu prędkość jazdy siewnika powinna być maksymalnie niska. Zapobiega to przesuwaniu się nasion w rzędzie oraz sprzyja to ich osadzeniu na optymalnej głębokości. W ten sposób zapewnia się kiełkującym nasionom wystarczającą wilgotność.

• Obsada roślin – zawartość wody w glebie powinna pokryć wymagania wszystkich roślin. Stosując rzadszy siew, w przypadku wystąpienia suszy, rośliny są w stosunku do siebie mniej konkurencyjne.

• Zbilansowane nawożenie – w przypadku nawozów azotowych w trakcie suszy zaleca się stosowanie dawek niższych, zbyt wysokie dawki mogą powodować obniżenie plonów. Fosfor stosuje się w większych ilościach w formach łatwo dostępnych dla roślin, szczególnie dla roślin młodych. Potas w roślinie pełni funkcję regulującą gospodarkę wodną, dlatego warto zastosować go w nieco wyższych dawkach. Przy wyborze nawozu warto zwrócić uwagę na ich właściwości fizyczne, a zwłaszcza na rozpuszczalność.

• Skuteczna walką z chwastami – należy ją rozpocząć od jak najwcześniejszych faz rozwojowych. Chwasty konkurują z roślinami uprawnymi o wodę, składniki pokarmowe i światło. Ich system korzeniowy na ogół jest silniejszy niż u roślin uprawnych. Stosując herbicydy doglebowe trzeba mieć na uwadze, że ich skuteczność w dużej mierze zależy od wilgotności gleby. Przy niższej wilgotności ich skuteczność maleje.

• Deszczowanie – zabieg nawadniania pól jest dość kosztowny, jednak stwarza najdogodniejsze warunki do rozwoju roślin w trakcie wystąpienia deficytu wody.