Dariusz S. Minakowski

 

Informacyjno-szkoleniowy charakter miało spotkanie pod hasłem „Dzień bydła simentalskiego”, które zostało zorganizowane przez MODR w Poświętnem oraz Austriacki Związek Hodowców Bydła Simentalskiego z siedzibą w Zwettl i MCHiRZ Sp. z o.o. w Łowiczu.

 

 

W spotkaniu wzięli udział producenci mleka i hodowcy z Mazowsza i Północno-Wschodniej Polski zainteresowani hodowlą bydła simentalskiego. Moderatorem części wykładowej spotkania był dr hab. Tomasz Sakowski z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN w Jastrzębcu.
Zainteresowanie bydłem rasy simentalskiej wynika m.in. z dwukierunkowego użytkowania mleczno-mięsnego oraz dużych zdolności adaptacyjnych tego bydła, dobrych wskaźników wykorzystania paszy w warunkach żywienia z dużym udziałem pasz objętościowych.

Odchów bydła rasy simentalskiej przy wykorzystaniu zielonki pastwiskowej w okresie letnim, stanowi ważny czynnik w doskonaleniu niektórych cech funkcjonalnych zwierząt tej rasy bydła, m.in. takich jak stan zdrowia oraz długowieczność.
Postęp genetyczny w hodowli bydła simentalskiego, jak stwierdził dr hab. Tomasz Sakowski, przyczynił się do wyraźnego wzrostu wydajności mlecznej krów tej rasy. Nie bez znaczenia jest także prowadzona systematycznie selekcja w kierunku poprawy cech funkcjonalnych, takich jak wcześniej wspomniany stan zdrowia, płodność, długowieczność, łatwość wycieleń, odporność na choroby wymienia, redukcja LKS w mleku i szybkość jego oddawania oraz wytrwałość laktacji. W selekcji bydła simentalskiego prowadzonej przez Austriacki Związek Hodowców tej rasy bydła cechy użytkowości mlecznej stanowią 38%, mięsnej 16% a związane ze stanem zdrowia aż 46% w indeksie selekcyjnym. Warto nadmienić, że w przypadku simentali w typie mięsnym, średni przyrost dobowy buhajków w wybranych stadach testowych w warunkach produkcyjnych na terenie Austrii wynosił 1400 g/szt./d, a wydajność rzeźna kształtowała się na poziomie 57,2%. Natomiast średni przyrost dobowy buhajków ze sprzedaży aukcyjnej wynosił 1371 g/szt./d. Przeprowadzona ocena poubojowa w systemie EUROP wykazała, że ponad 85% półtusz osiągnęło klasę E i U.

Bydło simentalskie, jak wiadomo znane jest z dwukierunkowego mleczno-mięsnego użytkowania, co powoduje, że krowy tej rasy charakteryzują się znaczną masą ciała w przedziale 650-800 kg, a buhaje 900-1200 kg.
Wyselekcjonowane zwierzęta w kierunku mlecznym tworzą tzw. linię mleczno-mięsną i są zaliczane do typu mlecznego. Taki typ bydła simentalskiego w Polsce hoduje się m.in. w Zakładzie Doświadczalnym IZ PIB Odrzechowa. Aktualnie zakład ten stanowi największe w Polsce miejsce hodowli krów rasy simentalskiej w typie mlecznym.
W pierwszym wystąpieniu Johann Tanzler – Dyrektor Austriackiego Związku Hodowców Bydła Simentalskiego w Zwettl (Austria), przedstawił zasady opisu pokroju (Fleckscore) krów rasy simentalskiej i ich potomstwa. Liniowy opis pokroju bydła charakteryzuje się na podstawie cech pokroju mierzonych i opisywanych liczbami (w skali 1-9). Dane te uwzględnia się w ocenie wartości hodowlanej zwierząt, określając w konsekwencji ich właściwy indeks hodowlany. W ocenie wykorzystuje się także dane o pochodzeniu zwierząt, ich znakowaniu oraz wyniki kontroli użytkowości mlecznej.
W Systemie 97/Fleckscore główne cechy pokrojowe określane są w zakresie wartości od 68 do 93, czyli w nowej dwucyfrowej skali (np. budowa nóg i wymienia) lub opisywane (np. w przypadku pokroju i umięśnienia).
Cechy liniowe pokroju zwierzęcia określane są na podstawie pomiarów określonych partii ciała (w cm). Dotyczy to wysokości w krzyżu, szerokości zadu, głębokości/szerokości klatki piersiowej, długości tułowia i długości zadu. Kolejną cechą jest opis umięśnienia, który prowadzi się zgodnie z klasyfikacją jakości handlowej tusz w systemie EUROP.
Ważnym parametrem jest charakterystyka ustawienia zadu (liczby w skali 1-9), następnie postawa nóg tylnich (ocena kąta stawu skokowego), pęcina (kąt ustawienia racic) oraz struktura kostna kończyn (w skali 1-9). Należy nadmienić, że kąt ustawienia racicy ma szczególne znaczenie ze względu na konieczność zachowania prawidłowej lokomocji zwierząt. Szczególną uwagę zwraca się na postawę nóg tylnich (widok z tyłu), zawieszenie przednie czyli długość przedniej części wymienia oraz długość tylna wymienia widziana z boku jest to pozioma linia prosta łącząca bruzdę poprzednią wymienia z jego tylnią częścią. Istotną cechą jest zawieszenie przednie wymienia (opis dotyczy kąta między umownie prowadzoną linią pionową w miejscu zawieszenia wymienia a liną nachylenia przedniej części wymienia w miejscu jego połączenia z powłokami brzusznymi). Określone wartości liczbowe odpowiadają stopniowi jego nachylenia. Kolejną określaną cechą jest wiązadło środkowe wymienia, które jest wskaźnikiem utrzymania właściwego kształtu wymienia w kolejnych laktacjach. Położenie wymienia w stosunku do stawu skokowego jest ważną cechą w selekcji na długowieczność krowy. Cecha ta opisywana jest jako różnica między umowną poziomą linią prowadzoną na wysokości najniższego punktu wymienia bez uwzględniania strzyków a drugą umowną linią wyprowadzoną na wysokości środka stawu skokowego kończyn. Wysokie zawieszenie wymienia lub zbyt wysoko podniesione wymię powoduje zmniejszenie objętości tkanki gruczołowej, co ma wpływ na ograniczenie potencjału produkcyjnego, także w wyniku m.in. zmniejszenia pojemności gruczołu mlekowego.

Ustawienie strzyków przednich i ustawienie strzyków tylnich – idealne kiedy strzyki skierowane są ku dołowi i mają optymalną długość (długość strzyków przednich – w cm, grubość strzyków – średnica). W opisie brana jest również pod uwagę czystość wymienia oraz ewentualne występowanie wad wymienia w postaci dodatkowych strzyków, przystrzyków, przetok. Wady budowy zwierząt związane są z reguły z negatywnym oddziaływaniem ich na funkcjonowanie organizmu krowy i jej efekty produkcyjne. Dotyczą najczęściej budowy nóg (słabo związane barki, nogi odchylone i iksowate, racice zgięte do wewnątrz i szeroka szpara racic), wymienia (wymię piętrowe, obrzęk wymienia, nieprawidłowe umiejscowienie strzyków, uszkodzenia strzyków) oraz inne w tym m.in.: łęgowatość grzbietu, nieprawidłowo usytuowane guzy biodrowe, wąska klatka piersiowa i miednica oraz jej dachowatość).
Wykład został zakończony praktycznym pokazem dotyczącym liniowego opisu cech pokroju krów rasy simental (Fleckscore) oraz ich potomstwa, który poprowadził p. Johann Tanzler.
W kolejnym wystąpieniu Alexander Martique Gomez z Genetic Austria Sp. z o.o. przedstawił wykład nt: „Interpretacji danych w arkuszu oceny buhajów hodowlanych”. W ocenie wartości hodowlanej uwzględnia się indeksy i podindeksy hodowlane a główne składniki oceny buhaja wyrażane są w postaci wykresów słupkowych. Cechy pokrojowe buhajów są przedstawiane w postaci standaryzowanej. Standaryzacja oznacza, że dane zamieszczone w katalogach informują o ile wartość hodowlana buhaja odbiega od średniej wartości hodowlanej populacji bazowej. Buhaje, które odbiegają od średniej o więcej niż dwa odchylenia standardowe (zarówno na plus jak i minus) są stosunkowo rzadkie. W związku z tym standaryzowane wartości hodowlane buhaja m.in. dla cech pokrojowych mogą umożliwiać jego szybką ocenę pod kątem danej cechy, czy jest on o wysokiej czy niskiej wartości. Warunkiem jest jednak znajomość obowiązującej w ocenie skali. W praktycznym odniesieniu hodowcy spoglądając do katalogu buhaja widzą wszystkie słupki wyceny pokrojowej danego buhaja, które są po prawej stronie (wychylone w prawo) i mogą stwierdzić, że określony rozpłodnik jest bardzo dobry.
Najważniejszym instrumentem w pracy hodowlanej jest ocena wartości hodowlanej bydła simentalskiego. Jak przedstawił to w swoim wykładzie Alexander Gomez służy ona:

• racjonalnemu prowadzeniu stada dla uzyskania postępu hodowlanego,
• wskazuje na wyraźne różnice genetyczne między najlepszymi i najgorszymi zwierzętami (cechy wydajności i długowieczności) <odziedziczalność.

 

Wartość hodowlana szacowana jest za pomocą określonych modeli matematycznych. Dokładność oszacowania wartości hodowlanej zależy m.in. od odziedziczalności (im wyższy jest wskaźnik odziedziczalności, tym szybszy jest postęp hodowlany). Zależy od ilości zebranych informacji o wydajności zwierząt (im więcej danych tym większa dokładność oceny) oraz jakości i rzetelności danych o ocenianych zwierzętach.
Wartość hodowlana bydła simentalskiego (OWH) jest zorientowana na maksymalizowanie wykorzystania gospodarczego bydła tej rasy. Odzwierciedla ona nie tylko cechy wydajności mlecznej i mięsnej, ale również te cechy, które mają duży wpływ na opłacalność produkcji (cechy funkcjonalne). Ogólną wartość hodowlaną (OWH) można wyrazić, uwzględniając indeks cech mleczności, mięsności oraz cech funkcjonalnych, które zostały zdefiniowane dla rasy simentalskiej w myśl następującego założenia:

OWH = WMl + WMi + FUNK

WMl – indeks cech mleczności (kg tłuszczu + kg białka)
Dla rasy simentalskiej oraz brunatnej stosuje się
szacowanie w proporcji 1:10 (tłuszcz:białko)
WMi –    indeks cech mięsności (przyrost dzienny masy
ciała [g] + wartość rzeźna [%] + klasa jakości handlowej tuszy), przy uwzględnieniu odpowiednio proporcji
istotności 44:28:28
FUNK – indeks cech funkcjonalnych (Fitness)
Indeks cech funkcjonalnych składa się z podindeksów
dotyczących długości użytkowania, wytrwałości laktacji,
przebiegu wycielenia, współczynników martwych
porodów, stanu zdrowotnego wymienia, płodności.

Najważniejsze kryteria selekcyjne dla bydła rasy simentalskiej w Austrii to:

• długość użytkowania
• wytrwałość laktacji
• płodność
• przebieg porodu
• obumarcia płodu oraz poronienia, martwe ocielenia
• liczba komórek somatycznych
• szybkość oddawania mleka
• zawartość tłuszczu oraz białka
• przyrost masy ciała (netto)
• wydajność rzeźna
• klasa umięśnienia (EUROP).

Wyższe wartości współczynników odziedziczalności dla najważniejszych cech wskazują na możliwość znacznego przyśpieszenia postępu hodowlanego.
Określenie cech funkcjonalnych (FUNK) na podstawie oceny stanu zdrowotnego wymion (OZW) dokonuje się według następującego założenia:

OZW= LKS + MAST

LKS – liczba komórek somatycznych

MAST – występowanie mastitis

 

(przyjmując odpowiednio istotność cech w proporcji 70: 30)

Ocena płodności (OP) stanowi nową cechę w ocenie wartości hodowlanej simentali, która obejmuje płodność matki (PŁM), zakłócenia płodności (ZPŁ), w tym podatność na występowanie cyst jajnikowych (CYST).

OP= PŁM + ZPŁ + CYST

(w stosunku odpowiednio 53:33:14)

Mgr Artur Gawęcki z Mazowieckiego Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt (MCHiRZ) Sp. z o.o. z siedzibą w Łowiczu, przedstawił działania firmy w zakresie poprawy wartości genetycznej bydła rasy simentalskiej. MCHiRZ Sp. z o.o. z siedzibą w Łowiczu, która jest wyłącznym przedstawicielem Genetic Austria w Polsce. W ramach wykładu została zaprezentowana oferta nasienia buhajów rasy simental (typ mleczny) na podstawie wyceny z sierpnia 2013. Do dyspozycji hodowców i producentów mleka jest nasienie buhajów Wille, Vabene, Raula, Vinzenza, Gs Manchestera, Zanettiego, Hupsola, Romario, Walisa, Rotaxa, Gs Egona*Ta, Hadesa.
Wybierając buhaja do rozpłodu analizuje się wartość hodowlaną na podstawie danych w katalogu. Niemniej istotne są także dodatkowe informacje, które można zilustrować na przykładzie buhaja Romario (syna słynnego buhaja Romeo):

• łatwe porody (polecany do krycia jałówek),
• stabilną produkcja mleka,
• doskonałą budowę wymion córek, która predestynuje je do doju przy użyciu robotów udojowych,
• dostępne nasienie seksowane,
• polecany do krzyżowania z liniami Hades, Weinold, Imposium, Webal, Vanstein.

Na zakończenie prof. dr hab. Jerzy Barszczewski z ITP w Falentach przedstawił wykład nt. „Aktualny stan trwałych użytków zielonych, przyczyny ich degradacji oraz sposoby poprawy”. W Polsce powierzchnia trwałych użytków zielonych TUZ wynosi 3 248 tys. ha, co stanowi 21,2% w strukturze użytków rolnych. Dane te wskazują, że Polska w porównaniu do innych krajów dysponuje niewielkim areałem TUZ w strukturze użytków rolnych (np. w Nowej Zelandii Stanowią one 94%, w Irlandii 90%, w Niemczech 40%). Nierównomierne jest również występowanie trwałych użytków zielonych w poszczególnych regionach naszego kraju. Największy udział TUZ występuje w województwie podlaskim i małopolskim, warmińsko-mazurskim a także na Podkarpaciu. Do głównych przyczyn degradacji użytków zielonych należy zaliczyć brak lub nieprawidłowe nawożenie, nieprawidłowe zabiegi pielęgnacyjne lub ich brak, zły stan melioracji i wadliwą gospodarkę wodną (nadmiar wody lub jej niedobór), a także błędy w użytkowaniu. Jak podaje prof. Barszczewski około 50% trwałych użytków zielonych w naszym kraju jest w znacznym stopniu zdegradowych. Skutkiem degradacji jest m.in. uproszczony i nieprawidłowy skład florystyczny, duży udział chwastów, rozluźnienie darni a przede wszystkim obniżenie wartości użytkowej zbiorowisk trawiastych w wyniku redukcji plonu oraz niskiej wartości pastewnej zielonej biomasy.
Do podstawowych czynników umożliwiających poprawę produktywności trwałych użytków zielonych należy zaliczyć nawożenie i uregulowanie stosunków wodnych, a także racjonalne sposoby użytkowania. Ważnym zabiegiem są podsiewy zdegradowanych zbiorowisk roślinnych, przy stosowaniu w zależności od potrzeb, selektywnych herbicydów (np. Fernando lub Starane). Zapewnienie zadawalającej produktywności tych użytków jest uwarunkowane właściwym nawożeniem uwzględniającym potrzeby roślin oraz zasobność gleb. Na łąkach konieczna jest okresowa (co 4-5 lat) analiza chemiczna gleby, określenie pH oraz jej zasobności. Jednym z zabiegów poprawiających odczyn gleby jest wapnowanie, które wpływa korzystnie na jej strukturę i żyzność, a także na zmiany w składzie florystycznym roślin, w tym zwiększenie udziału roślin motylkowatych. Celem nawożenia jest utrzymanie żyzności gleby i zwiększenie produktywności TUZ, poprawa składu florystycznego i wartości pokarmowej zielonki, uzyskanie równomierności w plonowaniu i lepszego wykorzystania zasobów wodnych. W nawożeniu użytków zielonych stosuje się głównie nawozy mineralne (N, P, K) oraz naturalne i organiczne. Najlepszymi nawozami na użytki zielone są m.in. przefermentowany obornik bydlęcy
oraz gnojowica. Dodatkowo mogą być z powodzeniem wykorzystane komposty z odpadów gospodarskich. W praktyce każdy rolnik lub producent mleka powinien określić bilans NPK dla określonego użytku znając jego zasobność oraz zapotrzebowanie na składniki mineralne. W wielu przypadkach uzasadnionym jest kwalifikowanie trwałych użytków zielonych do podsiewu na podstawie następujących kryteriów:

• udział ziół i chwastów >30%
• brak niezbędnego zadarnienia, typowych traw występujących na łące lub pastwisku
• brak roślin motylkowatych w składzie runi
• silne rozluźnienie darni w wyniku wypadania niektórych gatunków po zimie
• zniszczenie darni przez dzikie zwierzęta.

Do najważniejszych zalet i występowania ewentualnych wad renowacji metodów podsiewu TUZ należy zaliczyć:

• niższe koszty w stosunku do całkowitego i ponownego podsiewu
• możliwość uzyskania korzystnego składu gatunkowego runi często o dużej różnorodności florystycznej
• utrzymanie w runi niektórych wartościowych gatunków przystosowanych do danych warunków siedliska
• zabezpieczenie gleb mineralnych przed erozją, a organicznych przed nadmierną mineralizacją.

 

 

Wady tej metody to m.in.:

• zawodność w warunkach dużego udziału starej darni roślin dwuliściennych, które mogą zdominować podsianą ruń,
• możliwość ograniczenia wschodów w warunkach występowania okresów posusznych.

Znaczną część wystąpienia prof. J. Barszczewski poświęcił gospodarczemu oraz środowiskowemu znaczeniu roślin motylkowatych, produktywności ekosystemów na trwałych użytkach zielonych. Rośliny motylkowate (bobowate) w większości są gatunkami trwałymi o dużym potencjale produkcyjnym i dużej zawartości białka, wapnia i innych ważnych składników pokarmowych. Szczególną cechą roślin motylkowatych jest ich symbioza z bakteriami korzeniowymi Rhizobium, występującymi w brodawkach korzeniowych, wiążącymi wolny azot atmosferyczny. Rośliny motylkowate posiadają silnie rozwinięty i głęboki palowy system korzeniowy, co umożliwia pobieranie z podglebia wyługowanych składników, m.in. Ca i P. Rośliny motylkowate są ważnym źródłem azotu i białka niezależnie od sposobu użytkowania i wykorzystania użytków zielonych. Do najważniejszych gatunków roślin motylkowatych zalecanych na trwałe i przemienne użytki zielone zalicza się: koniczynę białą, koniczynę łąkową (czerwoną), koniczynę szwedzką (biało-różową), komonicę błotną, komonicę zwyczajną.

Na użytki przemienne zalecane są: lucerna mieszańcowa, siewna lub nerkowata. Jak z tego wynika produktywność użytków zielonych zależy przede wszystkim od nawożenia, zabiegów melioracyjnych oraz innych zabiegów pratotechnicznych i racjonalnych sposobów użytkowania. Nie bez znaczenia jest wpływ zachowania optymalnych terminów zbioru zielonki lub rozpoczęcia użytkowania pastwiskowego.
W podsumowaniu „Dnia bydła simentalskiego” w MODR Oddz. Poświętne należy podkreślić, że źródłem sukcesu hodowlanego bydła rasy simentalskiej jest ścisła współpraca hodowców bydła z ośrodkami i centrami hodowlanymi. Wiele praktycznych uwag i potrzeb uwzględnia się w opracowywanych programach hodowlanych. Poprawa określonych cech użytkowości i wartości hodowlanej pogłowia bydła tej rasy uzyskiwana jest w wyniku ograniczenia lub eliminacji niekorzystnych cech. Może to być m.in. wynikiem właściwego doboru buhajów do rozpłodu.
Z uwagi na szczupłość krajowej populacji aktywnej program hodowlany oparty jest właściwie na importowanych z Niemiec i Austrii buhajach. W Polsce waga ekonomiczna białka jest dużo mniejsza w porównaniu z tłuszczem, niż w indeksie austriackim. Znaczne różnice występują w podindeksach cech funkcjonalnych. Doskonaleniu podlegają również cechy wpływające na opłacalność produkcji, nie tylko w aspekcie użytkowania mlecznego, ale również poprawy cech funkcjonalnych (m.in.: stanu zdrowotnego, długowieczności, budowy wymienia i nóg).