Archiwum

Krzysztof Bilik
Instytut Zootechniki PIB, Dział Żywienia Zwierząt i Paszoznawstwa

Ilość energii, jaką pobierają wysokomleczne krowy w ciągu pierwszych trzech miesięcy laktacji, z reguły nie jest adekwatna do potrzeb pokarmowych, co sprawia, że powstaje jej niedobór pokrywany z rezerw organizmu, a we krwi gromadzą się ciała ketonowe. Niedobór energii w żywieniu krów po wycieleniu obejmuje znaczną część ich populacji, a u około 30% zwierząt stwierdza się podkliniczną lub kliniczną ketozę. W efekcie z tego powodu powstają straty w produkcji mleka, szacowane na poziomie 600-1000 kg mleka od krowy w okresie laktacji.

Wartość energetyczna pasz i potrzeby energetyczne zwierząt

W niektórych systemach żywienia przeżuwaczy wartość energetyczną pasz i potrzeby energetyczne zwierząt określa się w oparciu o energię metaboliczną (EM). Jej wartość zależy od zawartości strawnych składników pokarmowych w strawnej masie organicznej danej paszy. W systemie INRA wartość energetyczną paszy wyraża się w energii netto (EN) w kcal/kg, którą określa się wg wzoru:

EN = EB x sEB x EM/ES x k

gdzie:

EB – energia brutto paszy (kcal/kg)

sEB – współczynnik strawności energii brutto paszy

EM/ES – współczynnik określający udział energii metabolicznej (EM) w energii strawnej (ES) paszy

k – współczynnik określający wykorzystanie EM paszy na energię netto (IZ PIB INRA, 2009)

 

Energię netto można obliczyć stosując równanie:

EN = EM x k

 

O pokryciu rzeczywistych potrzeb energetycznych krów decyduje zawartość w paszy energii netto (EN), odpowiadającej ilości energii ujawniającej się w produkowanym mleku lub przyroście tkanek ciała (Kirchgessner, 1982). Stopień konwersji energii metabolicznej na energię netto jest inny w przemianach bytowych i produkcji mleka w porównaniu do procesów wzrostu i opasu. Wartość współczynników wykorzystania EM na EN (q) zależy także od metaboliczności energii brutto paszy (q= EM/EB). Z tych względów normy żywienia bydła IZ PIB INRA (2009) uwzględniają dwie wartości, tj. dla bydła mlecznego, u którego stwierdzono podobny stopień wykorzystania EM na EN zarówno w przemianach bytowych, jak i produkcyjnych oraz dla rosnącego i opasanego bydła, u którego konwersja EM na EN jest wolniejsza w procesach bytowych, a większa w procesach produkcyjnych, a tym samym poziom produkcji ma wpływ na wartość energetyczną paszy (Strzetelski i in., 1998). W normach żywienia INRA wartość energetyczną pasz i zapotrzebowanie energetyczne zwierząt określa się przy pomocy dwóch energetycznych jednostek pokarmowych: jednostki produkcji mleka (JPM = 1700 kcal EN (1,7 Mcal lub 7,1128 MJ) i jednostki produkcji żywca (JPŻ = 1820 kcal EN (1,82 Mcal lub 7,615 MJ), przyjmując jako podstawę odniesienia wartość energetyczną netto 1 kg standardowego ziarna jęczmienia obliczoną odrębnie dla produkcji mleka (ENl) i produkcji żywca (ENż).

Możliwości pokrycia potrzeb energetycznych krów w początkowym okresie laktacji

Na początku laktacji zapotrzebowanie krów na energię wzrasta szybciej niż zdolność pobrania wymaganej ilości energii w paszy, a do pełnego pokrycia zapotrzebowania wykorzystywane są tłuszczowe i białkowe rezerwy ciała. W niektórych badaniach (RAP, 1994) wykazano, że ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolicznych nie ulega istotnemu zwiększeniu, gdy dopuszczalny niedobór energii nie przekroczy 20 MJ energii netto laktacji (ENl)/dzień (tj. około 3 JPM) w czasie pierwszego miesiąca laktacji i 15 M J energii netto laktacji (ENl) na dzień (ok. 2 JPM) w drugim miesiącu laktacji. Można zatem przyjąć, ze w pierwszych dwóch miesiącach laktacji, tolerowany niedobór energii wynoszący od 10 do 15% poniżej poziomu optymalnego, który odpowiada zapotrzebowaniu energetycznemu do syntezy 200-400 kg mleka z rezerw ciała, nie wpływa ujemnie na stan zdrowotny i produkcyjność krów (Strzetelski i in., 2004). W tabeli 1 podano dopuszczalny niedobór energii w okresie wczesnej laktacji w żywieniu krów mlecznych.

Tab. 1. Dopuszczalny niedobór energii w okresie wczesnej laktacji u krów odznaczających się dobrą kondycją ciała w czasie porodu (INRA, 1989)

We wczesnym okresie laktacji zapotrzebowanie krów na energię zwiększa się o około 23%, przy jednoczesnym spadku zdolności pobrania pasz, nawet o ok. 30% (Hayrili i in., 2002). W konsekwencji prowadzi to do wystąpienia ujemnego bilansu energetycznego (UBE) i zaburzeń metabolicznych (Sutter i Beever, 2000). W celu pokrycia wzrastających potrzeb energetycznych krowa wykorzystuje rezerwy tłuszczowe ciała. Prowadzi to do zwiększenia koncentracji niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych (NEFA) w surowicy krwi i trójglicerydów w wątrobie. W efekcie zachodzących w tym okresie zmian w statusie endokrynologicznym krowy oraz popełnianych często błędów żywieniowych, może dochodzić do zwyrodnienia tłuszczowego wątroby oraz zwiększonej podatności do wystąpienia zaburzeń metabolicznych (Bobe i in., 2004). W wyniku zaburzeń w gospodarce hormonalnej, ograniczonej zdolności pobrania suchej masy paszy, a także błędów żywieniowych w zakresie struktury i wzajemnej proporcji pasz w dawce pokarmowej, krowy mniej żerne mogą wchodzić w okres wczesnej laktacji w nieprawidłowej kondycji (Hayirli i in., 2002). Okres poprzedzający wycielenie (3 tygodnie przed porodem) powinien służyć przygotowaniu przewodu pokarmowego krowy (błony śluzowej żwacza i mikroorganizmów żwacza) do „bezpiecznego” wykorzystania dużej ilości pasz treściwych (węglowodanów niestrukturalnych) skarmianych w pierwszym okresie laktacji. Pasze te niejednokrotnie w szczycie laktacji stanowią bowiem więcej niż połowę suchej masy dawki pokarmowej.

Przygotowanie środowiska żwacza do dawek pokarmowych stosowanych w czasie laktacji, wymaga więc zwiększenia koncentracji energii w dawce pokarmowej skarmianej w końcowym okresie zasuszenia, poprzez częściowe zastąpienie pasz objętościowych paszą treściwą. Takie postępowanie wpływa na poprawę statusu energetycznego krowy i lepszą adaptację mikroorganizmów w żwaczu do wykorzystania pasz skrobiowych – łatwo fermentujących w żwaczu, stosowanych we wczesnej laktacji. Ponadto dawki pokarmowe o zwiększonym udziale pasz treściwych stymulują rozwój brodawek żwacza. W efekcie zwiększa się powierzchnia chłonna żwacza lotnych kwasów tłuszczowych i produktów fermentacji, co powoduje ograniczenie ryzyka występowania kwasicy metabolicznej. W wyniku fermentacji skrobi w żwaczu produkowane są głównie propioniany i maślany, które stymulują odbudowę brodawek żwacza. Proces ten trwa minimum około pięciu tygodni i obejmuje okres trzech tygodniu przed wycieleniem i dwóch-trzech tygodni po wycieleniu. Przy żywieniu krów dawką kompletną (TMR) zaleca się, aby od 3 tygodnia przed spodziewanym wycieleniem nie tylko zwiększyć ilość paszy treściwej skrobiowej w skarmianej dawce, ale także udział kiszonki z kukurydzy, stanowiącej główne źródło energii w żywieniu krów z pasz objętościowych. Zwiększając udział paszy treściwej skrobiowej w dawce TMR należy jednak mieć na uwadze, aby przez nadmierną jej ilość nie doprowadzić krów do zbytniego zapasienia oraz zaburzenia prawidłowej struktury fizycznej dawki pokarmowej. Nadmierna ilość węglowodanów niestrukturalnych w dawce pokarmowej (TMR), może bowiem doprowadzić do wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia krowy zaburzeń na tle pokarmowym w tym skrętu trawieńca.

Energię potrzebną do produkcji mleka i jego składników gruczoł mlekowy czerpie w 30-50% z glukozy, w 20-30% z octanu i β-hydroksymaślanu pochodzących z fermentacji żwaczowej, a także w niewielkim stopniu z wolnych kwasów tłuszczowych uwalnianych z trójglicerydów tkanki tłuszczowej (Strzetelski i in. 1988). Glukoza docierająca do wymienia krowy jest głównym prekursorem laktozy, natomiast część glukozy pobranej z krwi jest wykorzystywana w gruczole mlekowym do syntezy niektórych aminokwasów i glicerolu potrzebnego do syntezy tłuszczu mleka. Odpowiedni poziom glukozy we krwi obwodowej jest więc ważnym czynnikiem pozwalającym na pokrycie potrzeb energetycznych związanych z ciążą oraz produkcją mleka i jego składem. Dlatego też u krów wysokowydajnych w okresie zaawansowanej ciąży, przed wycieleniem, a także po wycieleniu, kiedy produkcja mleka gwałtownie rośnie, zapotrzebowanie na glukozę wzrasta 2-4 krotnie. Ze względu na ograniczoną zdolność pobrania paszy w początkowym okresie laktacji krowy pokrywają zapotrzebowanie na energię, wykorzystując rezerwy tłuszczowe swojego ciała. W efekcie prowadzi to do spadku masy i kondycji ciała oraz związanej z tym zbyt małej koncentracji glukozy we krwi. W konsekwencji dochodzi także do zmniejszenia wydajności mleka, opóźnienia wystąpienia pierwszej owulacji i pierwszej rui po porodzie oraz zaburzeń metabolicznych (Staples i in., 1990).

Zwiększony stosunek sm pasz treściwych do objętościowych w dawce pokarmowej dla wysoko wydajnych krów zwiększa koncentrację glukozy we krwi, a tym samym wpływa na wydajność mleczną krów. Tym samym uzyskuje się równocześnie większą koncentrację białka i obniżenie poziomu tłuszczu w mleku. Zwiększony udział węglowodanów niestrukturalnych prowadzi do większego pobrania energii przez krowę, a także do lepszej synchronizacji przebiegu fermentacji węglowodanów i wykorzystania amoniaku w syntezie białka mikrobiologicznego, a tym samym jego dostawę do jelita cienkiego (Hoover i Stokes, 1991). Jednocześnie ulega obniżeniu stosunek sumy kwasów: octowego i masłowego do kwasu propionowego, maleje synteza tłuszczu mleka, a kwas propionowy stymuluje sekrecję insuliny, zwiększając pobranie aminokwasów przez gruczoł mlekowy (Strzetelski i in., 1988). Jednakże zbyt duża ilość pasz zbożowych w dawce pokarmowej może prowadzić do wystąpienia szeregu zaburzeń metabolicznych, obniżenia pH treści żwacza i aktywności celulolitycznej mikroflory żwacza, a w konsekwencji do obniżenia strawności włókna pasz objętościowych i całej dawki pokarmowej. Na ilość energii dostępnej dla mikroorganizmów żwacza i ilość wyprodukowanej z kwasu propionowego glukozy istotny wpływ ma rodzaj węglowodanów strukturalnych i wewnątrz komórkowych zawartych w paszach oraz stosowane zabiegi technologiczne (np. rozdrabnianie, granulowanie, płatkowanie, działanie NaOH), którym mogą być poddawane pasze, w celu lepszego wykorzystania energii (Strzetelski i in., 1988).

Dodatki tłuszczowe jako źródło energii w żywieniu krów mlecznych

W żywieniu przeżuwaczy pasze objętościowe nie wystarczają do pokrycia potrzeb pokarmowych zwierząt o wysokiej produkcyjności, które wymagają pasz o wysokiej koncentracji energii i białka. Ma to miejsce zwłaszcza u wysoko wydajnych krów mlecznych w pierwszym okresie laktacji, kiedy zbiega się to z ograniczoną możliwością pobierania paszy, jak i u zwierząt młodych nie mających jeszcze w pełni rozwiniętego przewodu pokarmowego. Jedną z możliwości podniesienia koncentracji energii w dawkach pokarmowych jest zwiększenie udziału pasz treściwych, co podnosi koszty żywienia, a jednocześnie może być przyczyną występowania chorób metabolicznych. W tej sytuacji wprowadzenie do dawek pokarmowych dla krów tłuszczu, z uwagi na jego dwukrotnie wyższą wartość energetyczną w porównaniu z innymi składnikami pokarmowymi (Tab. 2) może być celowe.

Tab. 2. Wpływ niedoboru lub nadmiaru wybranych składników paszy na płodność krów (Kowalski, 2007)

Dodatki tłuszczowe można podawać w formie śruty z całych nasion roślin oleistych, tłuszczy zwierzęcych i roślinnych oraz tłuszczy chronionych przed biouwodorowaniem w żwaczu (Strzetelski i in., 1992, Kowalski, 1997). Wysokotłuszczowe dawki pokarmowe zwiększają wydajność i zawartość tłuszczu w mleku, ale równocześnie powodują obniżenie zawartości białka, szczególnie kazeiny, co następuje niezależnie od rodzaju skarmianego tłuszczu i wynosi ok. 0,03 jednostki procentowej na każde 100 g pobranego tłuszczu z dawek zawierających od 2,1 do 10% tłuszczu (Wu i Huber, 1994). Dokładny mechanizm oddziaływania tłuszczu na zawartość białka w mleku nie jest jeszcze dokładnie poznany, chociaż wydaje się, że główną przyczyną obniżenia zawartości białka w mleku w czasie podawania dodatków tłuszczu jest zmniejszona dostępność niezbędnych aminokwasów do biosyntezy białka w gruczole mlekowym przy zwiększonej produkcji mleka (Strzetelski i in., 1988). Tłuszcze roślinne o wysokiej zawartości kwasów nienasyconych z grupy C-18, ulegając biouwodorowaniu w żwaczu są również źródłem izomerów „trans”, które mogą hamować aktywność celulolityczną bakterii żwacza, a także syntezę kwasów tłuszczowych w gruczole mlekowym (Kennelly, 1996). Znaczne zwiększenie ilości tłuszczu w dawce (pow. 5% suchej masy) może powodować defaunację treści żwacza i zwiększenie rozkładu skrobi (Mendoza i in., 1993). Istotne jest więc prawidłowe zbilansowanie dawki, aby nie dopuścić do obniżenia syntezy mikrobiologicznej białka w żwaczu i zapewnić odpowiednią podaż aminokwasów do jelita cienkiego. Można to osiągnąć uwzględniając ilość i rodzaj węglowodanów oraz ich frakcje, odpowiednie proporcje pasz treściowych do objętościowych, proporcje białka rozkładanego i nierozkładanego w żwaczu, a także udział białka i aminokwasów chronionych. Niektóre badania wykazały również, że przy skarmianiu dawek zawierających zwiększony udział tłuszczu, zastosowanie probiotyków w postaci kultur drożdżowych lub dodatek niacyny, może zapobiec obniżeniu poziomu białka w mleku. Wykorzystanie dodatków tłuszczowych jako źródła energii dla krów wysokowydajnych ma duże znaczenie, chociaż problem synergistycznego lub antagonistycznego wpływu tłuszczu na absorpcję aminokwasów i metabolizm w gruczole mlekowym wymaga dalszych badań.

Według Potkańskiego (1988) do korzyści wynikających ze stosowania dodatków tłuszczów w żywieniu krów mlecznych zaliczamy: wzrost pobrania energii przy ograniczonym pobraniu suchej masy, zwiększenie poziomu energii netto w ogólnym bilansie energetycznym organizmu poprzez ograniczenie strat w produkcji ciepła, zwiększenie wydajności syntezy składników mleka w gruczole mlecznym poprzez bezpośrednie wykorzystanie kwasów tłuszczowych pochodzących z tłuszczu paszy do tłuszczu mleka. Przyjmuje się, że w żywieniu przeżuwaczy można wprowadzić dodatki tłuszczu w ilości od 3 do5% sm dawki, najlepiej w formie chronionej. Obecność większej ilości tłuszczu, zwłaszcza nie chronionego, może obniżać w płynie żwacza poziom azotu amoniakowego N-NH3, sumę lotnych kwasów tłuszczowych (LKT) i zmniejszyć w niej proporcję kwasu octowego, co uzależnione jest przede wszystkim od składu dawki i ilości i rodzaju tłuszczu.

Pobranie energii a zawartość białka i tłuszczu w mleku

Tradycyjną metodą podnoszenia zawartości białka w mleku jest zwiększenie w dawce pokarmowej stosunku pasz treściowych do objętościowych (Pisulewski i in., 2001). Zwiększony dodatek paszy treściwej do dawki pokarmowej i wynikający z tego większy udział węglowodanów niestrukturalnych (skrobia, cukry proste) w składzie dawki, prowadzi do większego pobranie energii przez krowę. Powala to na lepszą synchronizację przebiegu fermentacji węglowodanów z podażą amoniaku, aminokwasów i peptydów w żwaczu, co prowadzi do zwiększenia podaży aminokwasów do jelita cienkiego. Aminokwasy po wchłonięci i dotarciu do gruczołu mlekowego są wykorzystywane w procesach syntezy białka w mleku. W badaniach francuskich wykazano, że zwiększenie pobrania energii o 1 JPM (jednostkę paszową produkcji mleka) w środkowym okresie laktacji, zwiększa zawartość białka w mleku o 0,64 g/1 kg mleka. Wzrost zawartości białka w mleku i spadek zawartości tłuszczu przy zwiększonym udziale pasz treściowych w dawce pokarmowej, zależy jednak w dużym stopniu od rodzaju skarmianej paszy objętościowej. Uzyskanie zamierzonego efektu przy skarmianiu paszy objętościowej gorszej jakości, wymaga wprowadzenia większej ilości paszy treściwej, niż przy skarmianiu paszy objętościowej dobrej jakości. Powoduje to bowiem większą substytucję i interakcję między paszą treściwą a objętościową, co wpływa ujemnie na rzeczywistą wartość energetyczną dawki i pogorszenie składu mleka. Należy zaznaczyć, że wzrost pobrania energii przez krowy pociąga za sobą nie tylko zwiększenie zawartości białka w mleku, ale także wzrost wydajności mleka, co może jednak powodować obniżenie zawartości tłuszczu w mleku.

Zmniejszenie zawartości białka w mleku krów otrzymujących zbyt małe ilości energii w dawce pokarmowej, tłumaczy się między innymi wyraźnym ograniczeniem syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu (Minakowski i Lipiński, 2008). Towarzyszy temu równocześnie zmniejszenie puli aminogennych prekursorów w białku trawionym w jelicie (BTJ) oraz nasilenie glukoneogenezy w wątrobie z aminokwasów glukogennych, które tym samym zmniejszają ogólną pulę aminokwasów. Według tych autorów do głównych przyczyn występowania obniżonej zawartości białka w mleku zalicza się:

• niedobór energii w dawce pokarmowej;
• niska jakość pasz podstawowych wynikająca m.in. z nadmiernej zawartości włókna surowego (ADF i NDF), która jest przyczyną obniżenia strawności substancji organicznej dostarczanej w dawce;
• niedobór skrobi, która stanowi ważny czynnik glukogenny;
• nadmierny dodatek do dawki pokarmowej tłuszczu;
• wysoki udział rozpuszczalnych, łatwo hydrolizujących związków azotowych;
• niezbilansowanie dawki zakresie podaży energii i białka ogólnego.

Rodzaj węglowodanów niestrukturalnych a skład mleka

Rodzaj skrobi może mieć również wpływ na skład mleka (Strzetelski i in., 2004). Przy skarmianiu dawek pokarmowych bogatych w skrobię ulegającą szybkiemu rozkładowi w żwaczu (np. jęczmiennej), fermentacja żwaczowa przebiega w kierunku kwasu propionowego. Wpływa to na obniżenie kwasu octowego do propionowego i w rezultacie obniżenie zawartości tłuszczu a zwiększenie zawartości białka w mleku. Dodatek skrobi wolno ulegającej rozkładowi w żwaczu (np. kukurydzianej) może natomiast spowodować zwiększenie trawienia jelitowego skrobi, a tym samym lepsze jej wykorzystanie jako źródła energii, co również wpływa dodatnio na wydajność i zawartość białka w mleku.

Tłuszcz chroniony a zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) w mleku

Ze względu na niskie współczynniki odziedziczalności dla zawartości NNKT w mleku krowim (oszacowane na poziomie ok. 0,10) możliwości zwiększenia ich zawartości metodami genetycznymi są niewielkie (Skrzypek, 1999). Metody żywieniowe stwarzają natomiast duże możliwości oddziaływania na zawartość tych kwasów w mleku. Najbardziej efektywne jest podawanie krowom tłuszczów chronionych przed biouwodorowaniem w żwaczu, w celu bezpośredniego wbudowania do tłuszczu mleka długołańcuchowych kwasów tłuszczowych (Pisulewski i in., 2001). Do obecnie zalecanych dodatków paszowych zawierających tłuszcz chroniony, należą między innymi: nasiona roślin oleistych (np. rzepaku i lnu), preparaty olejów roślinnych chronionych otoczką kazeinową, osłaniane koncentraty tłuszczowo-białkowe, sole wapniowe kwasów tłuszczowych oraz amidy kwasów tłuszczowych i jonofory (Pisulewski i in., 2001). Szczególnie ważny dla zdrowia człowieka jest stosunek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych typu n-6/n-3 i kwasu linolenowego (C 18:2 n-3). Ze względu na to, że stosunek kwasów z rodziny n-6/n-3 w trawach i innych roślinach runi łąkowo-pastwiskowej jest bardzo niski (ok. 0,3) uważa się, że żywienie krów tymi paszami może wpływać na 2-3 krotne zwiększenie zawartości kwasu linolenowego w tłuszczu mleka krów. Można więc przyjąć, że pastwiskowy system żywienia krów mlecznych ma korzystny wpływ na właściwości prozdrowotne tłuszczu mleka w porównaniu z żywieniem paszami konserwowanymi. Potwierdzają to także wyniki badań przeprowadzonych w Instytucie Zootechniki PIB na krowach rasy simentalskiej (Strzetelski i in., 2008).

Dodatek tłuszczu a rozród krów

Niektóre badania (Staples i in., 1998) wykazały, że dodatek tłuszczu do dawki pokarmowej dla wysoko wydajnych krów mlecznych wpływa na ograniczenie ujemnego bilansu energetycznego i poprawia wskaźniki rozrodu. Spowodowane to jest wysoką wartością energetyczną tłuszczu (o ok. 2,2-2,3 razy większą niż węglowodanów). Przeprowadzone badania wskazały między innymi wzrost skuteczności pierwszej inseminacji, wskaźnika zacieleń (średnio o 17%), zmniejszenie okresu między ciążowego i zmniejszenie liczby zabiegów inseminacyjnych do uzyskania ciąży. W innych badaniach nie potwierdzono jednak poprawy wskaźników rozrodczych krów po zastosowaniu dodatku tłuszczu, co tłumaczy się przede wszystkim znacznym wzrostem wydajności mleka, który pogłębia ujemny bilans energetyczny krów.

Pokrycie potrzeb energetycznych a rozród krów

Z pośród czynników żywieniowych podstawowe znaczenie dla prawidłowego rozrodu krów ma stopień pokrycia potrzeb energetycznych. Ważną rolę odgrywa również poziom i rodzaj białka w dawce pokarmowej, a także udział składników mineralnych i witamin (Tab. 3).

Tab. 3. Wpływ niedoboru lub nadmiaru wybranych składników paszy na płodność krów (Kowalski, 2007)

Poziom żywienia i kondycja krów w okresie przejściowym (od 3 tyg. przed porodem do ok. 70 dnia laktacji)

W tym okresie ważną rolę odgrywa żywienie i kondycja krów, które mają wpływ na skuteczność krycia po pierwszym zabiegu. Obecnie uważa się, że wysoko wydajne krowy mleczne powinny wchodzić w końcowy okres zasuszenia w kondycji 3,0-3,5 pkt. w pięciopunktowej skali BCS (Contreas i in., 2004). Niższy wskaźnik kondycji w tym okresie niż 3 pkt. BCS świadczy o niedostatecznych rezerwach energetycznych i powoduje obniżenie wskaźnika zapłodnień, zaś wskaźnik kondycji wyższy niż 3,5 pkt. sprzyja komplikacjom poporodowym, zaburzeniom inwolucji macicy, utracie apetytu oraz obniżeniu pobierania suchej masy. Konsekwencją „zapasienia” krów przed wycieleniem są schorzenia po porodzie, głównie ketoza oraz syndrom stłuszczenia wątroby, a także większa ilość zabiegów do zacielenia.

W okresie pierwszych trzech miesięcy po wycieleniu, zdrowe krowy powinny mieć kondycję w granicach 2,5-3,0 pkt. Zbyt duży spadek kondycji między wycieleniem i 45 dniem laktacji wpływa na opóźnienie terminu pierwszej inseminacji po wycieleniu, a w konsekwencji na wydłużenie okresu międzyciążowego. Obniżenie kondycji ciała poniżej 2,5 pkt. BCS w czasie pierwszych 30 dni laktacji, utrudnia natomiast w znacznym stopniu możliwość zacielenia krów wieloródek przy pierwszym kryciu, co zostało potwierdzone to w doświadczeniach amerykańskich (Stevenson, 2001) prowadzonych na krowach rasy hf. W badaniach wykonanych w okresie zimowym na 251 krowach o średniej kondycji 2,3 pkt. wykazano, że tylko ok. 44% krów weszło w cykl rujowy między 47 a 70 dniem laktacji, natomiast przy wzroście kondycji średnio o 0,5 pkt., udział krów wchodzących w cykl rujowy wzrastał do ok. 68%. W doświadczeniu wykonanym w okresie letnim na 385 krowach stwierdzono, że w cykl rujowy między 56 a 96 dniem laktacji weszło 84% krów, przy czym poprawa kondycji o 0,5 pkt. do wartości optymalnych, wpływała na zwiększenie liczby krów wchodzących w ruję o 9,3%. Tak więc odpowiedni poziom żywienia, umożliwiający utrzymanie krów we właściwej kondycji w okresie przejściowym warunkuje prawidłowy przebieg cyklu rozrodczego i produkcyjnego w wysokowydajnych stadach mlecznych.

W nowoczesnych systemach żywienia przeżuwaczy zaleca się, aby zawartość białka ogólnego w suchej masie dawki w okresie przejściowym wynosiła od 12 do 13% dla krów wieloródek i 14-15% dla pierwiastek. Optymalna zawartość białka w dawce pokarmowej skarmianej w okresie przejściowym jest bowiem niezbędna do budowy tkanek gruczołu mlekowego oraz zapewnienia odpowiedniej płodności krów pierwiastek i obniżenia zachorowalności krów wieloródek na ketozę. Zwraca się przy tym uwagę, że przekroczenie w dawce pokarmowej dla krów zasuszonych zalecanej normy na białko ogólne, może powodować obniżenie pobrania paszy we wczesnym okresie laktacji i niedostateczne pokrycie potrzeb pokarmowych zwierząt co prowadzi do wystąpienia zaburzeń metabolicznych i spadku wydajności mlecznej.

W podsumowaniu można stwierdzić, że warunkiem uzyskania zadowalających wyników produkcyjnych w stadach krów mlecznych jest stosowanie w poszczególnych okresach cyklu produkcyjnego zbilansowanych dawek pokarmowych zarówno pod względem energetycznym, wymaganej zawartości białka ogólnego, składników mineralnych i witamin. Dobry stan zdrowia i prawidłowa kondycja krów w okresie przejściowym sprzyja większemu pobraniu suchej masy po wycieleniu, a w konsekwencji uzyskiwanym efektom produkcyjnym.