Archiwum

Maciej Adamski, Rachela Formella

UP Wrocław

Utrzymanie pastwiskowe bydła wiąże się z dużą ilością zalet: powoduje poprawę przemiany materii, zwiększa odporność na choroby, przyczynia się do lepszego rozwoju młodych zwierząt, stymuluje rozwój narządów rozrodczych, zwiększa zdolność rozrodczą, długość okresu użytkowania i wydajność. Wpływa pozytywnie na łatwość wycieleń oraz zmniejsza koszty utrzymania.

W Polskich warunkach sezon pastwiskowy trwa około 215 dni, najczęściej od końca marca do października. By w pełni wykorzystać ten czas należy dobrze się do niego przygotować i mieć świadomość, że pastwisko wiąże się nie tylko z licznymi zaletami, ale również dużą ilością zagrożeń.

Przygotowanie do wypasu

W celu zminimalizowania ilości zagrożeń związanych z pastwiskowaniem zwierząt, należy dobrze się przygotować do okresu kiedy zwierzęta zaczyną z niego korzystać. Po pierwsze należy przejrzeć dokładnie stan pastwisk i wszystko co się na nich znajduje. Ustalając miejsce pastwiskowania zwierząt należy wziąć pod uwagę m.in. położenie pastwiska, bliskość dróg publicznych, wilgotność naturalną, jakość pastwiska, zasobność warstwy glebotwórczej oraz zawartość mikro- i makroelementów. Czasem słyszy się twierdzenie, że wypasanie bydła to zagrożenie dla środowiska naturalnego. Z tym bywa różnie. Odchody zwierząt stanowią naturalny nawóz. Ugniatanie ziemi przez poruszające się bydło może mieć wpływ dodatni lub ujemny, w zależnościm.in. od rodzaju i wilgotności gleby, obsady zwierząt.

Należy zrobić przegląd wszystkich zwierząt przed pierwszym wypasem. Sprawdzić trzeba czy każda sztuka posiada kolczyki i jeżeli nie, należy uzupełnić braki. Bardzo istotne jest, aby sprawdzić stan zdrowia oraz stan racic. W razie potrzeby należy przeprowadzić korekcję racic, co powinno nastąpić minimum dwa tygodnie przed wypuszczeniem zwierząt na pastwisko. Jeżeli uzna się za potrzebne obcięcie rogów należy zrobić to jak najwcześniej. Zabieg najlepiej wykonać w okresie zimowym: styczeń-luty, najpóźniej w marcu zanim pojawią się owady – szczególnie muchy, które mogły by składać jaja na świeżych ranach. Obcinanie rogów może mieć duże znaczenie dla bezpieczeństwa zwierząt, ponieważ w czasie ustalania hierarchii w stadzie często dochodzi do walk. W przypadku zwierząt posiadających długie rogi istnieje ryzyko, że uszkodzą ciała innych zwierząt, spowodują poronienia, a w przypadku młodych cieląt mogą nawet doprowadzić do ich śmierci. Rogate zwierzęta stanowią zagrożenie również dla ludzi sprawujących nad nimi opiekę.

Ogrodzenie pastwiska musi być na tyle solidne, żeby zapobiec uszkodzeniu – przerwaniu przez stado oraz aby ograniczyć do minimum dostęp dzikich zwierzęta (np. zdziczałych psów). Powinno być wykonane z takich materiałów, które nie spowodują poważnych obrażeń ciała zwierząt, gdyby na nie wpadły. Pierwsze kwatery, na które zostaną wypuszczone zwierzęta powinny być obszerne, mieć porządne ogrodzenia, najlepiej wykonane z żerdzi i dobrze osadzonych słupków. Ogrodzenie nigdy nie powinno stanowić zagrożenia dla zwierząt. Ważne jest, żeby to pierwsze miejsce, gdzie zostaną wypuszczone krowy spragnione ruchu i przestrzeni po okresie zimowym było dla nich bezpieczne. Kwatery na późniejszy okres, jeżeli położone są w bezpiecznym miejscu, wystarczy ogrodzić pastuchem elektrycznym.

Zwierzętom na pastwisku trzeba zapewnić miejsce, które będzie chronić je przed nadmiarem słońca, wiatrem oraz deszczem. Dobrze  jeżeli na pastwisku znajdują się naturalne zacienienia tworzone przez kępy krzaków bądź drzewa, a przy braku takich należy postawić wiaty.

Należy wziąć pod uwagę odległość pastwiska od budynków inwentarskich, by wypas bydła był efektywny. Najlepiej gdy pastwiska usytuowane są w pobliżu obór, nie dalej niż 1,5 km dla krów mlecznych i opasów, do 2 km dla młodzieży hodowlanej. Trzeba zachować ostrożność, ponieważ w drodze na pastwisko może pojawić się wiele zagrożeń (np. pojazdów mechanicznych). Droga przepędu musi być odpowiednio szeroka w stosunku do ilości wyprowadzanych zwierząt. Nie można zapomnieć o szerokości zarówno bramy przy wyjściu z gospodarstwa, jak i bramie na pastwisko, by móc bezpiecznie wprowadzić i manewrować zwierzętami. Szczególnie należy uważać podczas przepędzania wzdłuż i poprzek ruchliwych ulic, ponieważ zwierzęta stanowią także zagrożenie dla innych użytkowników drogi. Za spowodowany wypadek odpowiada właściciel stada. Nie wolno zwierząt bić ani w inny sposób zachowywać się agresywnie, ponieważ stado może się spłoszyć.

Okres przejściowy

Przed wypuszczeniem zwierząt na pastwisko należy utworzyć odpowiednie grupy, w których zwierzęta będą wypasane. W celu uniknięcia zagrożeń powinno się przede wszystkim oddzielić krowy wysoko cielne i osobno matki karmiące, najlepiej w grupach z cielętami w podobnym wieku, żeby uniknąć podpijania mleka od innych krów przez starsze cielęta. Ułatwieniem może być wprowadzenie sezonowości wycieleń, którą warto ustawić tak, aby cielęta na pastwisko wychodziły już w wieku, w którym w pełni mogą korzystać z jego zasobów, czyli 2-3 miesiące po porodzie. Młode jałówki nie powinny być w jednej grupie z buhajem, żeby uniknąć ryzyka zbyt wczesnego zacielenia. Przejście z żywienia zimowego na letnie może być niebezpieczne, dlatego aby złagodzić ten proces na początku wypasu ograniczamy jednorazowy pobyt na pastwisku do 2-3 godzin. W kolejnych dniach stopniowo zwiększa się czas pobytu na pastwisku. Okres przejściowy powinien trwać minimum 5-7 dni, ponieważ tyle czasu potrzeba na namnożenie się nowej flory bakteryjnej, charakterystycznej dla trawienia zielonki. Rano przed wypuszczeniem zwierząt na kwatery należy podawać im pasze z dużą ilością suchej masy: kiszonkę oraz siano lub słomę w ilościach do woli (zwierzęta potrzebują włókna). Pasze te podajemy, aby uniknąć biegunek oraz produkowania za dużych ilości gazów powodujących wzdęcia, które mogłyby wystąpić jeżeli krowy zaczęłyby pobierać zielonkę na pusty żołądek. Pamiętać należy również o tym, że ze względu na wysoką zawartość łatwostrawnych węglowodanów, młoda trawa w przewodzie pokarmowym szybko ulega rozkładowi. Zbyt duże pobranie świeżej zielonki może w związku z tym spowodować zaburzenia pokarmowe, a nawet choroby metaboliczne takie jak m.in. kwasica, czy zasadowica.

Zwierzęta po okresie zimowym są „spragnione przestrzeni”, więc po wypuszczeniu na pastwisko będzie cechowała je nadmierna aktywność ruchowa. Dlatego należy zapewnić im bezpieczne miejsce, ich pierwsze kwatery powinny być na tyle duże, aby uniknąć uszkodzeń ogrodzenia przez zwierzęta oraz walk spowodowanych za dużym zagęszczeniem. Dobrze również, żeby sprawdzić czy nie ma na pastwisku jakiś niebezpiecznych miejsc jak np. dołów czy nierówności, przy których łatwo byłoby o kontuzje.

Okres pastwiskowania

W czasie wypasu podstawową bazą żywieniową jest ruń pastwiska – należy jednak kontrolować jej stan i zasobność w potrzebne elementy pokarmowe. Przy złej jakości runa mogą wystąpić choroby takie jak np. tężyczka, która występuję przy niedoborach magnezu i nadmiarze białka. W celu efektywniejszego wykorzystania pastwiska i zapobiegania nadmiernemu jej niszczeniu przez zadeptywanie zalecany jest wypas kwaterowy. W ten sposób uzyskuje się także ciągłość żywienia zielonką. Jeżeli zwierzęta przebywają na pastwisku całą dobę same regulują ilość pobieranego pokarmu. Dla pełnego wykorzystania bazy paszowej, którą stanowi pastwisko należy dbać o nie przeprowadzając potrzebne zabiegi pielęgnacyjne i agrotechniczne. Przeprowadzamy: wykaszanie niedojadów, rozgarnianie łajniaków, nawożenie, podsiewy oraz nawadnianie. Ważne jest, żeby nie doprowadzić do przenawożenia pastwiska ponieważ jest to szkodliwe dla zwierząt z niego korzystających. Jeżeli w okresie pastwiskowym zauważymy spadek kondycji zwierząt lub stwierdzone zostanie, że ilość odrostu jest niewystarczająca (np. w czasie okresowej suszy) należy zwierzęta dodatkowo dokarmiać. Największą uwagę na odrastanie runi należy zwrócić w lipcu i sierpniu, kiedy w naszym klimacie występują najwyższe temperatury powietrza przy najniższych opadach, co powoduje mniejszy przyrost i obniżoną wartość pokarmową zielonki.

Konieczne jest ciągłe sprawdzanie stanu poideł – zwierzęta powinny mieć stały dostęp do świeżej wody, która nie może być zanieczyszczona. Brudna woda może być przyczyną groźnych biegunek. Ważne jest również, żeby woda nie była przegrzana, ponieważ zwierzęta niechętnie piją ciepłą wodę – ryzyko odwodnienia i przegrzania organizmu. Dlatego poidła najlepiej ustawić w zacienionym miejscu i wodę należy co jakiś czas wymieniać. Jeżeli na terenie pastwiska znajdują się naturalne cieki wodne należy pilnować, aby nie były zabrudzone przez odchody zwierzęce. Ze względów higienicznych i ochrony środowiska zaleca się jednak przywożenie wody z gospodarstwa w różnego rodzaju beczkowozach. Jest to sposób dość drogi, ale najmniej zagrażający zdrowiu krów i czystości cieków naturalnych.

Wiosną masowo pojawiają się meszki, gzy, muchy i inne owady, przed którymi trzeba zwierzęta chronić. Dobrze w tym celu sprawdzają się czochradła z preparatem owadobójczym. Pozwoli to zwierzętom samodzielnie rozprowadzać środki ochrony na swoim ciele podczas przebywania na pastwisku. Ochrona przed owadami jest konieczna ponieważ stanowią one bardzo duże zagrożenie dla bydła, wchodząc do śluzawicy mogą nawet zadusić krowę. Jeżeli zwierzęta spryska się preparatami odstraszającymi owady są one wtedy także spokojniejsze i łatwiej je obsługiwać. Zwierzęta przebywające na pastwisku narażone są również na pasożyty wewnętrzne (motylica wątrobowa, tasiemce), dlatego zalecane są kontrolne badania kału i odrobaczanie stada w razie potrzeby. Kiedy zwierzęta przebywają na pastwisku nie można pozostawić ich bez nadzoru. Należy codziennie doglądać stanu zdrowia zwierząt, zwracać uwagę na kondycję oraz obserwować ich behawior. Dobrze byłoby regularnie kontrolować stan racic oraz w miarę możliwości dokonywać kontroli masy ciała (odpowiednie przyrosty).

Przygotowanie do zejścia z pastwiska

Przejście żywieniowe z systemu letniego (pastwiskowego) na zimowe należy przeprowadzić płynnie, aby uniknąć związanych z nim zaburzeń pokarmowych. Pod koniec okresu wypasania zwierząt należy sukcesywnie wprowadzać sianokiszonkę, która uzupełni dawkę pokarmową pastwiska stającego się coraz mniej zasobnym.

W okolicach października-listopada przeważnie następuje odłączanie cieląt od matek. W tym czasie cielęta narażone są na dużą dawkę stresu, przez co tracą masę ciała, nawet do kilograma dziennie. Pamiętać należy również, że przy zbyt dużym zatłoczeniu zwierząt grozi ryzyko zadeptania cieląt przez starsze osobniki.

Jeżeli zwierząt nie przenosi się na zimę do budynków, ich kwatery zimowe powinny mieć porządne wiaty. Najlepiej, aby zwierzęta były osłonięte od wiatru z trzech stron, a ściany były dodatkowo ocieplone balotami słomy. Powierzchnia i kubatura wiat musi być odpowiednio dostosowana do wielkości stada. Poidła dla zwierząt powinny być ustawione w miejscu dobrze dostępnym dla zwierząt, a jednocześnie tak, aby w miarę możliwości uniknąć ich zanieczyszczenia.

W okresie tym zwiększa się zachorowalność cieląt, mogą występować schorzenia układu oddechowego i pokarmowego dlatego należy pamiętać o tym jak ważne jest stałe kontrolowanie stanu zdrowia zwierząt.

Odpowiednio przeprowadzany wypas bydła to nie tylko korzyści dla zwierząt, ale również dla hodowcy oraz środowiska.