Archiwum

Hubert Waligóra, Witold Skrzypczak

W naszym kraju nadal dominuje płużna uprawa roli pod rośliny rolnicze. Od pewnego czasu można zaobserwować jednak powolne, ale systematyczne przechodzenie z tego systemu do systemów uproszczonych, bez orki, aż do siewu bezpośredniego włącznie. Zmiany te powodowane są względami przyrodniczymi i ekonomicznymi.

Trochę o początkach

Pierwsze wzmianki o ograniczeniach w uprawie roli pochodzą z lat czterdziestych ubiegłego wieku. W tamtym okresie opracowano nowe zasady tzw. minimalnej uprawy roli. Zostały one stworzone w Anglii. Około 20-stu lat później, w latach 60- tych, pojawiły się informacje o siewach bezpośrednich. Ich stosowanie zaczęło odbywać się bez uprawy roli. Siewy bezpośrednie dotyczyły różnych gatunków roślin uprawnych. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA), utworzono Centrum Informacyjne Uproszczonych Technologii Upraw. Na podstawie wieloletnich badań i idących w ślad za nimi wdrożeń, wprowadzono od 1990-go roku ustawę, która określiła zasady gospodarowania w rejonach szczególnie narażonych na erozję gleb. Jednym z zakazów w niej umieszczonych, jest wykluczenie orek przedzimowych, pod uprawę roślin jarych.

Uprawa bezorkowa, siew w mulcz

Coraz częściej spotykanym systemem uprawy roli jest uprawa bezorkowa, z różnymi wariantami jej wykonania. W metodzie tej stosuje się płytką uprawę, agregatowanie sprzętu lub odstąpienie od niektórych zabiegów, aż do całkowitego zaprzestania przeprowadzenia orki i wprowadzenia uprawy zerowej. W tym przypadku wykonuje się wyłącznie siew rośliny uprawnej. Warunkiem uprawy bezorkowej jest pozostawienie na polu przez okres zimy resztek pożniwnych lub uprawa międzyplonu. System siewu w mulcz charakteryzuje się tym, iż siew kukurydzy następuje w resztki roślinne międzyplonu.

Argumentem przemawiającym za systemem bezorkowym są z pewnością aspekty ekonomiczno-organizacyjne, do których można zaliczyć między innymi niższy nakład pracy, niższe zużycie paliwa oraz eksploatacji maszyn, oszczędność czasu. Ważne są również aspekty ekologiczne. Wprowadzając uproszczenia w uprawie ogranicza się erozję gleby, zatrzymuje się wodę oraz zwiększa zawartość substancji organicznej, a resztki pożniwne służą zwierzętom jako pokarm i kryjówka. Obecnie na temat uprawy bezorkowej spotyka się jednak wiele krytycznych zdań. Wiele doniesień naukowych mówi o tym, iż powodzenie uprawy w systemie bezorkowym jest w dużej mierze zależne od jakości gleby, warunków pogodowych oraz zaplecza technicznego gospodarstwa.

Brak spulchniania gleby, w szczególności na glebach cięższych wpływa na ograniczenie rozwoju masy korzeniowej. Główna jego część rozwija się w górnej warstwie profilu glebowego, przez co pobieranie wody oraz składników pokarmowych z głębszych warstw jest utrudnione. Dodatkowym minusem takiej uprawy jest fakt, iż gleba trudniej się

ogrzewa, w skutek czego rośliny wolniej wschodzą i rozwijają się. Dla kiełkujących roślin niekorzystne są nierównomiernie rozłożone resztki pożniwne. Stąd pojawia się konieczność dodatkowego wyposażenia redlic do siewu bezpośredniego w podwójne kroje talerzowe, łapy kultywatora, czy noże napędzane wałem odbioru mocy. Zadaniem tych narzędzi jest spulchnianie gleby na głębokość siewu tylko w wąskim rzędzie. Ponadto siewnik w tym przypadku powinien dociskać glebę nad ziarniakami, w taki sposób, aby międzyrzędzia były ciągle nieuprawione i przykryte resztkami pożniwnymi.

Innym szczególnie poważnym problemem w uprawie bezorkowej, jest zachwaszczenie. Poprzez zaniechanie mieszania wierzchniej warstwy ornej, nasiona chwastów kumulują się w niej. Szczególnie dużym zagrożeniem są chwasty wieloletnie, zwłaszcza w uprawie kukurydzy w monokulturze. W systemie bezorkowym walka z niepożądanymi gatunkami roślin opiera się głównie na przed w schodowym stosowaniu herbicydów nieselektywnych, w których substancją aktywną jest glifosat. Jednak w przypadku chłodniejszej pogody, kiedy nie wszystkie chwasty wzejdą przed siewem kukurydzy, zabieg ten staje się mniej skuteczny. Powstaje wtedy konieczność dodatkowego stosowania herbicydów powschodowych, co podraża produkcję kukurydzy.

Spore problemy w przypadku bezorkowego systemu uprawy sprawia poprawne nawożenie. Stosując tradycyjny sposób odżywiania roślin poprzez umieszczenie nawozu na powierzchni gleby, potrzebne pierwiastki pozostają w górnej części profilu glebowego. Nie są możliwe do pobrania przez rośliny, przez co efektywność nawożenia spada. Ponadto może dochodzić do wzrostu zakwaszenia wierzchniej warstwy gleby, co jest to rezultatem braku przemieszczania w profilu glebowym pierwiastków. Jest to jeden z głównych przyczyn uzyskiwania niższych plonów, niż w przypadku uprawy płużnej. W siewie bezpośrednim zaleca się stosowanie nawożenia rzędowego. W technologii tej nawóz umieszczany jest w warstwie gleby w bezpośrednim otoczeniu korzenia kukurydzy.

Liczne doniesienia naukowe poparte praktyką rolniczą mówią o tym, że system bezorkowy nie zawsze jest lepszy pod względem ekonomicznym w stosunku do uprawy płużnej. Oczywistym jest, że pozwala na optymalizację pracy w dużych gospodarstwach i zmniejsza nakłady energii. Z drugiej jednak strony wymagane są odpowiednie środki produkcji, takie jak siewnik do siewu bezpośredniego i wykorzystanie optymalnych metod agrotechnicznych.

Podsumowując siew bezpośredni należy pamiętać o spełnieniu niezbędnych warunków, aby przyniósł on wymierne korzyści:

• użyć specjalnych siewników,
• wybrać odpowiedni przedplon,
• zastosować herbicydy niszczące resztki przedplonu i chwasty,
• siać w glebę dostatecznie uwilgotnioną,
• wybrać właściwy gatunek rośliny uprawnej.

Technologia Strip-Till, czyli uprawa pasowa

Bezorkową uprawą roli jest również uprawa pasowa, nazywana inaczej Strip-Till. Została ona rozwinięta w uprawie takich roślin jak kukurydza, buraki, czy soja w latach 90. XX wieku w USA, Kanadzie i Australii. Polega ona na przygotowaniu gleby do siewu jedynie w pasach, a nie na całej powierzchni pola. Przy uprawie pasowej konieczne jest stosowanie dokładnego prowadzenia maszyn z wykorzystaniem globalnego systemu pozycjonowania

(GPS). W technologii Strip-Till chronione są gleby narażone na erozję, przy jednoczesnym optymalnym przygotowaniu roli pod zasiew. W trakcie siewu, materiał siewny umieszcza się dokładnie w środku uprawianego pasa.

Uprawa w systemie pasowym w porównaniu do uprawy bezorkowej przyczynia się do pozostawiania wyższego poziomu materii organicznej w glebie oraz ograniczeniu uwalnianiu dwutlenku węgla do atmosfery. Ponadto występuje wzmożona praca mikroorganizmów, wzrost aktywności biologicznej, dzięki czemu zachodzi szybszy proces rozkładu materii organicznej w glebie. W badaniach amerykańskich wskazano również, że technologia Strip-Till jest pomocna w ograniczaniu strat wody. Jednym z najważniejszych czynników warunkujących powodzenie uprawy w technologii Strip-Till jest przedsiewne przygotowanie pola. Powstawanie kolein i miejscowe zagęszczenie gleby, mogą powodować nierównomierne wschody oraz osłabiać młode rośliny. W przypadku, kiedy na polu będą się znajdować zbyt duże ilości resztek pożniwnych, może się zapychać sprzęt do siewu.

W takich sytuacjach zaleca się stosowanie ciężkiego zgrzebła lub sprzęt do uprzedniej uprawy ścierniska. W systemie uprawy pasowej zaleca się stosować nawożenie bezpośrednio „pod korzeń” na głębokość ok. 20 cm. Wpływa to pozytywnie na zmniejszenie strat składników odżywczych oraz umożliwia prawidłowy rozwój korzeni. Do nawożenia mogą być stosowane nawozy mineralne w formie stałej lub płynnej oraz gnojowica. W przypadku nawożenia gnojowicą „pod korzeń” korzyścią jest brak rozprzestrzeniania się nieprzyjemnej woni.

Wadą sposobu uprawy pasowej jest zagęszczenie gleby w międzyrzędziach. W efekcie korzeni rośliny uprawnej rozwijają się tylko w spulchnionym pasie, a pobieranie składników odżywczych oraz wody jest utrudnione. Rozwiązaniem tego problemu jest uprawa dwuetapowa. Na jesień stosuje się uprawę na całej powierzchni areału, natomiast siew pasowy na wiosnę.

Uprawa w systemie redlinowym(Ridge Till)

W ostatnich latach dalszą modyfikacją uprawy pasowej kukurydzy stała się uprawa w systemie redlinowym (Ridge Till). Zaletą redlin jest ich większa powierzchnia, dzięki czemu szybciej się nagrzewają. Jednak sporą trudność sprawia siew kukurydzy, a dokładnie jego umieszczenie w redlinach, w głównej mierze w przypadku uprawy kukurydzy po kukurydzy. Przydatny jest wtedy, oprócz nawigacji GPS, mechanizm kierowniczy siewnika.

Bezorkowy system uprawy traktuje się jako alternatywną technologię, stosowaną w dużych gospodarstwach. Powodzenie takich upraw w głównej mierze zależy od wiedzy i umiejętności rolnika. Kukurydza należy do roślin, które coraz częściej w takiej technologii się uprawia. Siejemy ją na polu z pozostawionymi resztkami roślinnymi, czyli w mulcz.