Archiwum

Kurczęta brojlery to ptaki hodowane na mięso. W Unii Europejskiej każdego roku hoduje się miliony sztuk kurcząt rzeźnych, a hodowcom zależy głównie na utrzymaniu rentowności produkcji. Choć brzmi to prawie jak oksymoron, produkcja kurcząt brojlerów metodami ekologicznymi jest coraz częściej praktykowana i powoli staje się alternatywą dla nastawionej na zysk intensywnej produkcji kurcząt rzeźnych. Ekologiczny chów brojlerów obwarowany jest jednak pewnymi zakazami i warunkami, o których należy pamiętać, planując rozpoczęcie chowu ptaków w warunkach rolnictwa organicznego.

 

PODSTAWA PRAWNA

Produkcję ekologiczną reguluje Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 roku w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych, uchylające rozporządzenie EWG nr 2092/91. W świetle obowiązującego dokumentu „ekologiczny chów zwierząt powinien opierać się na zasadzie poszanowania wysokich standardów dotyczących dobrostanu zwierząt, zaspokajać potrzeby związane z trybem życia danego gatunku, a zarządzanie w odniesieniu do zdrowia zwierząt powinno opierać się na zapobieganiu chorobom”. Zatem „szczególną uwagę należy zwrócić na warunki w pomieszczeniach, praktyki hodowlane i obsadę zwierząt. Ponadto należy wybierać rasy zwierząt, zwracając szczególną uwagę na ich zdolność do przystosowania się do lokalnych warunków”.

BROJLERY W GOSPODARSTWIE EKOLOGICZNYM

W związku z powyższym do ekologicznej produkcji kurcząt mięsnych nadają się rodzime rasy kur w typie ogólnoużytkowym, takie jak na przykład zielononóżka i żółtonóżka kuropatwiana, również karmazyn (Rhode Island Red) i Sussex oraz mieszańce typu Astra, a także zagraniczne towarowe krzyżówki typu brojler, szczególnie wolniej rosnące mieszańce przeznaczone do chowu organicznego [Leroch 2007]. Zwierzęta utrzymywane ekologicznie powinny być urodzone i chowane w gospodarstwach ekologicznych; w przeciwnym wypadku ptaki mogą zostać wprowadzone do gospodarstwa ekologicznego w celach hodowli jedynie na szczególnych warunkach- w przypadku drobiu mięsnego dozwolony jest zakup piskląt do 3 dnia ich życia z konwencjonalnych wylęgarni. Takie zwierzęta oraz produkty z nich wytworzone mogą być uznane za ekologiczne po spełnieniu wymogów okresu konwersji (przestawieniu na rolnictwo ekologiczne), który dla drobiu przeznaczonego na produkcję mięsną wynosi 10 tygodni.

ZASADY OGÓLNE

Chów ekologiczny kurcząt rzeźnych jest podobny do tradycyjnego chowu ptaków z wolnym wybiegiem, ale karma dla drobiu musi pochodzić z upraw ekologicznych. Brojlery są hodowane w małych stadach. Proces tuczenia przebiega wolniej i upływa więcej czasu zanim drób uzyska wagę rynkową. Minimalny wiek kurcząt nadających się do uboju w chowie ekologicznym wynosi około 12 tygodni i jest prawie dwukrotnie dłuższy od okresu odchowu brojlera w systemie intensywnym. Masa ciała ptaków przy uboju może być zróżnicowana od 1-1.3 kg (rasy rodzime) do 3 kg (krzyżówki brojlerowe).

W chowie ekologicznym ogranicza się liczbę zwierząt, by zminimalizować nadmierny wypas, zrycie gleby i zanieczyszczenia. Wielkość obsady zwierząt powinna zależeć od możliwości zachowania równowagi paszowo- nawozowej w gospodarstwie i nie może przekraczać 2 DJP (duża jednostka przeliczeniowa- 500 kg) na 1 ha, co w przypadku kurcząt rzeźnych oznacza, że w ciągu roku można utrzymywać 580 sztuk ptaków na każdy hektar ziemi. Należy pamiętać, że prowadzenie chowu zwierząt w gospodarstwach nieposiadających użytków rolnych jest wykluczone.

Zwierzęta muszą mieć zapewniony stały dostęp do terenów na wolnym powietrzu i (kiedy pozwalają na to warunki pogodowe i stan gruntu) do pastwisk.

BUDYNKI INWENTARSKIE I WYBIEGI

Całkowita powierzchnia użytkowa kurników dla drobiu przeznaczonego do produkcji mięsnej w gospodarstwie ekologicznym nie może przekraczać 1600 m². Na 1 m² można utrzymywać do 10 sztuk kurcząt brojlerów, pamiętając jednak by nie przekroczyć 21 kg żywca/m². W jednym obiekcie inwentarskim może znajdować się najwyżej 4800 kurcząt rzeźnych. Ptakom w pomieszczeniach należy zapewnić swobodę poruszania się i komfort. Zachowanie odpowiedniej obsady sprzyja dobrostanowi kurcząt- przyjmowaniu naturalnej pozycji, a także umożliwia przejawianie naturalnego behawioru zwierząt.

Poziom wilgotności względnej powietrza w budynkach inwentarskich powinien zawierać się w przedziale 55-75 %. Dopuszczalne stężenia szkodliwych gazów i maksymalne zapylenie w obiekcie przedstawia tabela nr 1. Prędkość powietrza nie powinna przekraczać 0,5 m/s, latem- 0,8- 1,0 m/s. W budynkach w gospodarstwie ekologicznym zalecana jest wentylacja grawitacyjna, choć dopuszczalna jest również wentylacja mechaniczna. Bezwzględnie należy pilnować, by ptaki nie przebywały w przeciągach. Natężenie światła powinno wynosić od 2,5 do 15 luksów. Choć dopuszczalne jest oświetlenie pomieszczeń światłem sztucznym, to jednak najlepiej by światło było naturalne- dzienne, a całkowita powierzchnia okien powinna stanowić co najmniej 1/20 powierzchni podłogi. Trzeba pamiętać, by zapewnić ptakom minimalny 8 godzinny, nieprzerwany okres wypoczynku nocnego, bez sztucznego światła.

Bezpośrednio do budynku powinien przylegać wybieg- zadaszony i właściwie wyposażony- w karmidła, poidła oraz w ochronę przed złymi warunkami pogodowymi (opady, usłonecznienie). Zwierzęta powinny korzystać z wybiegu zawsze wtedy, gdy pozwalają na to warunki atmosferyczne. Brojlery chowane metodami ekologicznymi powinny przebywać na świeżym powietrzu minimum 1/3 swojego życia.

Wybieg powinien być ogrodzony płotem o wysokości przynajmniej 1,6 m. Przy płocie warto posadzić żywopłot, który może być utrudnieniem dla drapieżników oraz stworzy barierę izolacyjną od dróg publicznych (przy czym należy pamiętać, by budynek inwentarski w gospodarstwie ekologicznym był zlokalizowany w odległości przynajmniej 100 m od drogi o dużym natężeniu ruchu).

W pomieszczeniu lub na wybiegu należy umieścić pojemnik z drobnymi kamykami, które pozwolą ptakom na lepsze trawienie pokarmu. Ponieważ kurczęta lubią kąpiele piaskowe, dobrze jest wysypać na wybiegu drobny piasek. Trzeba jednak pamiętać, by  często wymieniać go na czysty.

Tab. 1. Wymagania środowiskowe w pomieszczeniach inwentarskich

Rodzaj zanieczyszczeń gazowych i zapylenie	Dopuszczalne wartości
Amoniak	13-26 %
Siarkowodór	5-10 ppm
CO2	0,15- 0,25 %
Zapylenie	400 pyłów/cm3

ŻYWIENIE

Żywienie drobiu ma na celu utrzymanie ptaków w dobrej kondycji i zapewnienie optymalnej produkcyjności. Pasze muszą być zatem dobrej jakości i świeże. Dodatkowo pasze winny być produkowane metodami ekologicznymi, a gospodarstwo powinno być samo wystarczające pod względem produkcji pasz. Dopuszcza się ograniczone wprowadzenie pasz pochodzących z zakupu z innych gospodarstw  ekologicznych, w tym samym  regionie- w ilości nie przekraczającej 20 % suchej masy paszy zużywanej w ciągu roku [Rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych]. Część racji żywnościowej (30 %  dziennej dawki paszy) może zawierać paszę z gospodarstw będących w trakcie konwersji na rolnictwo ekologiczne.  Ptaki powinny mieć nieograniczony dostęp do paszy i wody.

W gospodarstwach ekologicznych obowiązuje zakaz stosowania, między innymi, stymulatorów wzrostu, syntetycznych aminokwasów, komponentów paszowych produkowanych przy użyciu rozpuszczalników, pasz oczyszczanych metodami chemicznymi, konserwowanymi przez napromieniowanie i fale magnetyczne. Ponadto w żywieniu drobiu nie wolno stosować produktów bydlęcych (mączki zwierzęce). Dopuszczone do stosowania pasze pochodzenia zwierzęcego (świeże mleko i jego przetwory, ryby, tłuszcz rybny, tran (nierafinowany) oraz mączkę rybną) można stosować jedynie w małej ilości. Wszelkie dodatki mineralne i witaminowe powinny pochodzić ze źródeł naturalnych (drożdże, skorupy jaj, muszle).

W żywieniu kurcząt rzeźnych w warunkach ekologicznych największy problem stwarza zapewnienie w mieszance paszowej odpowiedniej ilości białka i aminokwasów [Herbut i Koreleski 2004]. Dbając o minimalną zawartość metioniny w dawkach pokarmowych ustalanych z dostępnych w gospodarstwie surowców, można doprowadzić do przedawkowania białka i lizyny, co może powodować zwiększenie ilości wydalanego azotu do gleby i wody. W organicznym chowie kurcząt brojlerów łatwiejsze jest natomiast zapewnienie pasz energetycznych. Głównym źródłem tłuszczu dla kurcząt mięsnych w chowie ekologicznym są rośliny oleiste- dopuszcza się rozdrobnione nasiona rzepaku, soi prażonej i lnu, a ponadto nasiona słonecznika, bawełny i sezamu [Herbut i Koreleski 2004]. Można również zastosować dodatek makuchów (wytłoków) rzepakowych i sojowych, będących produktem ubocznym przy tłoczeniu oleju (z wykluczeniem ekstrakcji rozpuszczalnikami oraz użycia roślin genetycznie modyfikowanych) [Koreleski i Świątkiewicz 2007]. Pełnotłuste nasiona i wytłoki, ze względu na pozostałość tłuszczu, zwiększają poziom energii w paszy dla kurcząt i dostarczają białko oraz aminokwasy [Herbut i Koreleski 2004]. Nie wolno zapomnieć o codziennym podawaniu pasz objętościowych (zielonki z traw, marchwi, kukurydza, a zimą kiszonki).

PROFILAKTYKA  I LECZENIE CHORÓB

Według cytowanego wcześniej rozporządzenia zapobieganie chorobom w zwierzęcej produkcji ekologicznej powinno opierać się na odpowiednim doborze ras i linii ptaków, odpowiednich metodach chowu, podawaniu paszy wysokiej jakości, zapewnianiu możliwości ruchu, odpowiedniej obsady i dostosowanych do potrzeb pomieszczeń utrzymywanych w higienicznym stanie. Wytworzenie przez ptaki naturalnej odporności jest szczególnie ważne z uwagi na eliminację z paszy profilaktycznych dodatków paszowych kontrolujących rozwój patogennej mikroflory jelit oraz zabezpieczających przed pasożytami przewodu pokarmowego (kokcydiozie) [Herbut i Koreleski 2004].

Ze względu na wolny dostęp do wybiegów oraz liczne ograniczenia w chowie ekologicznym kurcząt brojlerów bardzo duże znaczenie ma profilaktyka zootechniczno- weterynaryjna. Jeżeli mimo prewencji ptaki zachorują należy je leczyć, w pierwszej kolejności stosując preparaty homeopatyczne i leki roślinne. Choroby leczy się natychmiast, aby zapobiec cierpieniu zwierząt. W sytuacji ratowania życia lub odczuwania cierpienia przez kurczęta dopuszcza się podawanie leków konwencjonalnych, w tym antybiotyków, pamiętając o konieczności zachowania okresu karencji. Okres ten wydłuża się dwukrotnie w stosunku do obowiązującego, a jeśli nie jest nie jest on określony- do minimum 48 h.

Niezwykle istotne jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu higieny pomieszczeń i wybiegów, co zmniejsza ryzyko wystąpienia infekcji. Zgodnie z obowiązującym prawem dozwolona jest dezynfekcja budynków i ich wyposażenia. Do dezynfekcji dopuszcza się stosowanie, między innymi, wapna palonego, mleka wapiennego, sody kaustycznej, siarczanów miedzi i żelaza oraz naturalnych wyciągów roślinnych. Poidła i karmidła powinny być czyste, a ściółka wymieniana i dobrej jakości.

Ponadto, zgodnie z cytowanym rozporządzeniem, dozwolone są zabiegi związane z ochroną zdrowia ptaków oraz te mające na celu zwiększenie ich odporności na choroby. Dopuszczona jest kastracja fizyczna kogutów (ze względu na zachowanie właściwej jakości mięsa), natomiast, by ograniczyć stres i cierpienie kurcząt, zabrania się obcinania dziobów i grzebieni.

SZCZĘŚLIWY BROJLER= ZDROWE MIĘSO

Zakaz przymusowego tuczu, przebywanie zwierząt w warunkach zbliżonych do naturalnych, umożliwiające przejawianie naturalnego behawioru kurcząt brojlerów przekłada się na jakość finalnego produktu, jakim jest mięso ptaków. Mięso kurcząt brojlerów chowanych metodami ekologicznymi ma wysoką wartość prozdrowotną, wyrażającą się niższą zawartością tłuszczu [Gornowicz 2009], co jest szczególnie istotne z punktu widzenia dzisiejszego konsumenta. Choć produkt jest droższy w porównaniu z mięsem kurcząt utrzymywanych w warunkach intensywnych, jest nie tylko zdrowszy, ale i bardziej smaczny, a świadomość, że zwierzę przebywało w godnych warunkach dla wielu kupujących jest obecnie bezcenna.

 

Joanna Marć-Pieńkowska
UTP Bydgoszcz