Archiwum

Bartosz Korytkowski
Bydgoszcz

Znanych jest wiele gatunków muchówek, które pospolicie nazywane są muchami. Ze wszystkich much najbardziej dokuczliwa jest mucha domowa (Musca domestica), będąca gatunkiem kosmopolitycznym. Występuje wszędzie tam gdzie są ludzie, pojawia się w pomieszczeniach już w maju, a w ogromnych ilościach występuje w miesiącach lipiec i sierpień. Stanowi ona bardzo duże zagrożenie zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt, ponieważ przenosi szereg różnych chorób, poza tym muchy drażnią i niepokoją zwierzęta, co następnie powoduje stres a tym samym wpływa ujemnie na przyrosty masy ciała oraz zwiększa podatność na wszelakie zachorowania.

Muchy składają jaja na śmieci, odpady kuchenne, na odchody drobiu i innych zwierząt. Jeżeli w pomieszczeniu temperatura wynosi od 17 do około 20°C, wówczas po upływie już nawet ośmiu godzin ze złożonych jaj wylęgają się larwy. Larwy, nazywane także czerwiem, potrafią bardzo intensywnie żerować, szybko rosną i stopniowo zamieniają swój pokarm, na którym bytują w półpłynną masę. Larwy muchy domowej trzykrotnie linieją. Starsze larwy potrafią się przemieszczać tuż pod powierzchniową warstwą odchodów drobiu. Następnie larwy opuszczają wilgotne środowisko i wędrują do suchych miejsc (szpary w ścianach, worki po paszy, piasek, suchy nawóz) i tam się przepoczwarzają. Poczwarka rozwija się w ciągu około pięciu dni, a następnie z poczwarek wychodzą już dorosłe osobniki muchy. Łączą się one bardzo szybko (po upływie jednej doby) w pary. Samica muchy domowej kopuluje tylko jeden raz w życiu, a samce mogą się łączyć wiele razy z różnymi samicami.
Poczwarki oraz dorosłe osobniki zimują w pomieszczeniach zamkniętych. W okresie zimowym nie odżywiają się i nie rozmnażają. W ogrzewanych pomieszczeniach inwentarskich muchy rozmnażają się przez cały rok i dają szereg pokoleń. Czas rozwoju jednego pokolenia muchy domowej jest uzależniony od temperatury i waha się od kilkunastu dni do nawet dwóch miesięcy.
Muchy są bardzo płodne. Owad ten składa jaja o owalnym kształcie, białe, długości 1-2 mm. Samica składa w ciągu swojego życia nawet do 600 jaj w 5-6 porcjach po około 100-150 jaj, najchętniej w nawozie kurzym, ale składa je także na każdej substancji organicznej ulegającej fermentacji. W ciągu jednego sezonu może powstać nawet od 10 do 14 pokoleń tego pasożyta. Muchy domowe w okresie lata żyją do 40 dni i są ciepłolubne. Potrafią bardzo chętnie gromadzić się w miejscach jasnych, oświetlonych i ciepłych. Ich ruchliwość jest uzależniona od temperatury otoczenia, i tak przy temperaturze około 7°C pozostają nieruchliwe, przy 9°C potrafią chodzić, przy 12°C i wyższej temperaturze fruwają. Fruwanie muchy domowej to około 200 uderzeń skrzydłami na jedną sekundę. W poszukiwaniu pokarmu potrafią przefrunąć nawet odległości czterokilometrowe.
Muchy przyjmują pokarm co godzinę, przy czym po jego znalezieniu sprawdzają, czy jest on jadalny. Kontrola ta odbywa się za pośrednictwem drobnych włosków smakowych jakie muchy posiadają na odnóżach i na aparacie gębowym. W czasie jednej doby owad ten potrafi ponad 50 razy oddawać kał i wyrzucać ślinę, tym samym brudząc w pomieszczeniach szyby, ściany, sprzęty i inne. Mucha domowa nie kłuje, nie wysysa krwi, ale jest bardzo dokuczliwa z powodu swojego natręctwa. Potrafi być upartym i uciążliwym konsumentem potu, wydzielin błon śluzowych, ewentualnych wycieków i wysięków ze zranionych miejsc na skórze. Larwy muchy domowej mogą się odżywiać wszystkimi substancjami organicznymi, a są one już zazwyczaj w stanie rozkładowym. Występują więc bardzo licznie w różnych odpadkach, w nawozie, różnych gnijących produktach, w glebie. Zarówno larwy jak i osobniki dorosłe na początku za pomocą śliny lub też zwróconymi sokami trawiennymi powodują rozpuszczanie pożywienia a dopiero potem ten już nadtrawiony w płynnej postaci pokarm zostaje przez nie pobierany.
Najbardziej skuteczną metodą walki z muchami jest zastosowanie zintegrowanej metody zwalczania much, która obejmuje:
■    zabiegi profilaktyczne i odpowiednią higienę,
■    zastosowanie metod fizycznych utrudniających wtargnięcie do pomieszczeń tych owadów,
■    zastosowanie biologicznych metod,
■    zwalczanie zarówno postaci larwalnych jak i osobników dorosłych preparatami chemicznymi.
Najlepszym rozwiązaniem byłaby możliwość zastosowania wymienionych metod jednocześnie, jako że tylko kompleksowe zwalczanie tego pasożyta może dawać oczekiwane wyniki.
Zabiegi profilaktyczne polegają głównie na przestrzeganiu wszelkich zasad higieny w pomieszczeniach drobiarskich (muszą to być zarówno budynki produkcyjne jak i gospodarcze). Baczną uwagę zwracać należy na stan sanitarny śmietników. Ponadto należy często zmieniać (ewentualnie uzupełniać) ściółkę, zapobiegać wnikaniu much do pomieszczeń (w oknach zakładanie siatek o odpowiednio drobnych oczkach), w wejściowych otworach można zamontować zasłony.
Pierwszym i bardzo skutecznym sposobem na drodze do zmniejszenia tempa rozmnażania się much, a tym samym, w dużej mierze do utrzymania pod kontrolą populacji much w danym środowisku jest zawsze dbałość o stan ściółki. Powinna ona być w miarę sucha, a w utrzymaniu odpowiedniej wilgotności ściółki bardzo ważną rolę odgrywa stan techniczny zamontowanego systemu pojenia, jak również prawidłowo zaprojektowany system wentylacyjny.
Jeżeli zaplanowano zastosowanie metod chemicznych do zwalczania much, powinno się zadbać o odpowiednie przygotowanie do tych czynności pomieszczeń. Ściany oraz sufity należy oczyścić z kurzu, brudu, pajęczyn, pyłów, ponieważ pochłonęłyby dużą ilość zastosowanych preparatów i tym samym w dużej mierze ograniczałoby to kontakt much z zastosowanymi insektycydami. Przed wprowadzeniem nowych ptaków pomieszczenie powinno być bardzo dokładnie wywietrzone przez okres co najmniej kilku godzin. W budynkach inwentarskich przy stosowaniu środków chemicznych należy zwracać baczną uwagę, ażeby uniknąć ewentualnego skażenia poideł, karmideł, miejsc składowania paszy. W obiektach drobiarskich należy jednocześnie zwalczać zarówno muchy, jak i ich larwy już na początku sezonu, a następnie przynajmniej dwukrotnie (np. w miesiącach maj i lipiec), pamiętając jednocześnie o tym, ażeby zastosować różne insektycydy. Żaden preparat, nawet najbardziej nowoczesny nigdy nie zastąpi naszej codziennej systematycznej dbałości o czystość i higienę.
Należy także zdawać sobie sprawę z tego, że mucha domowa wytworzyła już rasy bardzo odporne na szereg różnych insektycydów i w związku z tym nie jest ona niszczona przez liczne chlorowane węglowodory, insektycydy fosforoorganiczne oraz karbaminiany. Stosowanie przemiennie insektycydów może dawać lepsze rezultaty.
Metodą chemiczną zwalczania muchy domowej jest także stosowanie insektycydów w formie dodatków do paszy, które następnie dostając się do pomiotu niszczą larwy much. Ponadto zamgławianie pomieszczeń, pozwalające ekonomiczniej wykorzystywać środki owadobójcze jest uznawane za dobrą metodę mniej szkodliwą dla drobiu. Właśnie ta metoda częstokroć jest wykorzystywana do zwalczania much w pomieszczeniach z ptakami.
Biologiczne metody zwalczania much polegają np. na wprowadzaniu do obiektów drobiarskich chrząszczy lub drapieżnych roztoczy, na wykorzystywaniu naturalnych substancji odstraszających obecnych w niektórych roślinach (w mięcie pieprzowej, czarnym bzie, lawendzie). Metody te nie są tak skutecznymi jak metody chemiczne, aczkolwiek nie wywierają one negatywnego wpływu na drób, obsługę i środowisko. Powinny mieć zastosowanie jako uzupełnienie innych metod.
Przy zwalczaniu dorosłych osobników muchy domowej należy stosować pyretroidy bezpieczne zarówno dla ludzi jak i dla drobiu. Mogą to być preparaty działające kontaktowo i żołądkowo, które miesza się np. z mlekiem w proszku lub z cukrem i następnie nanosi na takie powierzchnie w pomieszczeniu, na których muchy przebywają najczęściej.

Piśmiennictwo dostępne u autora