Archiwum

Stanisław Wężyk  Krajowa Izba Producentów Drobiu i Pasz 

Ryszard Gilewski  AVICONS

Obowiązująca od dnia 01.01.2012 r. Dyrektywa 1999/74/UE, określająca warunki uzyskania w chowie kur nieśnych wysokiego dobrostanu, wymusza na producentach oraz na pakowniach i sortowniach jaj, konieczność wyraźnego deklarowania systemu ich pozyskiwania.

Fałszowanie wszelkich produktów lub zacieranie śladów ich pochodzenia, jest bardzo często popełnianym przestępstwem przez producentów żywności, którzy niejednokrotnie sprzedają produkty innej jakości produkty deklarowanej (Gregory i in., 2006). W przypadku handlu jajami spożywczymi, często ukrywa lub podaje się błędnie względnie celowo, deklarowany na opakowaniu jaj, systemem chowu kur. Producentów i handlowców obowiązują w tym zakresie prawne przepisy. Nie powinno się sprzedawać jaj z systemu klatkowego (oznaczonego kodem – „3”), jako pochodzących z chowu wolno wybiegowego, oznaczanych „1” lub ekologicznego -„0”. Zmieniane lub zatarte oznaczenia, wprowadzają w błąd konsumentów, którzy poszukują produktów, pochodzących od zwierząt utrzymywanych w tradycyjnych systemach chowu i w warunkach wysokiego dobrostanu. Jak zatem zapewnić nabywcom ich interesy oraz wyeliminować z rynku nieuczciwych producentów i sprzedawców. Wiadomo, że 13 państw w UE, w tym także i Polska (Tab. 1), nie zdąży zgodnie z  Dyrektywą 99/74/EC, do 1 stycznia 2012 r. przestawić całej produkcji jaj z klatek konwencjonalnych do wzbogaconych. Zatem po 1.01.2012 r. na krajowym rynku będzie wiele jaj, uważanych przez różnego rodzaju „ortodoksów” jako „nielegalne”. World Poultry–News z 7.12.2011 r. informuje o możliwości diagnozowania przy pomocy lamp UV, w jakim systemie chowu kur, jaja zostały zniesione.

Gregory i in. (2006) opracowali test, pozwalający rozróżnić system produkcji jaj spożywczych, bez konieczności sprawdzenia go w fermie. Stwierdzili oni, że zniesione przez kurę jajo, ma na skorupie fluorescencyjny wzór pyłu, charakterystyczny dla miejsca zniesienia np. kurnika, który odwzorowuje powierzchnię, na której zostało ono zniesione. Zarejestrowali także 5 czynników działających na skorupę jaja, określając dla nich odpowiednie fluorescencyjne wzory: (1) system produkcji jaj, (2) mycie jaj wraz z olejowaniem, (3) rozmiar jaj, (4) nagromadzenie jaj na taśmie zbiorczej i (5) pył na powierzchni skorupy jaj, zniesionych w klatkach. W badaniach uwzględniono również prawdopodobną możliwość pojawienia się źródła innego fluorescencyjnego materiału. Badania mikrobiologiczne powierzchni skorupy, stosowane w celu rozróżniania systemów chowu kur, okazały się droższe, bardziej czasochłonne i uciążliwe od metody UV.


Systemy produkcji jaj

Gregory i in. (2006) zaproponowali następujące definicje chowu kur nieśnych: „klatkowe” – utrzymywane w klatkach, „ściółkowe” – utrzymywane w kurniku na ściółce”, „kurnikowe” – utrzymywane w tradycyjnym kurniku, „wolno wybiegowe” – utrzymywane w kurniku z dostępem do wybiegu. Jaja podzielono na 5 kategorii wg fluorescencyjnych wzorów, o barwie białej lub białawej wyróżniając:
●    podwójne linie – równoległe z odstępem 2,2-2,5 cm, równym odległości między sąsiednimi drutami w podłodze klatki; mogą one występować na skorupie jaj, będących w każdej pozycji;
●    nieokreślone – gdy 2 równoległe linie, przebiegają w odległości innej niż 2,2-2,5 cm od siebie, lub gdy jest jedna pełna linia, a druga przebiega do niej kątem; w przypadku stwierdzenia takiego „odcisku” na skorupie kilku jaj, można je zakwalifikować jako podwójne linie i nazwać je „nieokreślonymi;
●    jednej linii – jedna wyraźna linia;
●    zatarte – linie i znaki, które wskazują na ścieranie, zadrapania lub otarcia;
●    brak – żadna linia nie jest widoczna.


Mycie jaj, ich wielkość, nagromadzenie (ilość) w jednym miejscu i ilość pyłu w klatkach

Na 7.200 jajach, pochodzących z 5 ferm, stosujących chów klatkowy, określano częstotliwość występowania na skorupie podwójnych linii oraz skutki automatycznego mycia i sortowania jaj w hurtowniach. Jaja po przywiezieniu do hurtowni poddano automatycznemu myciu i natłuszczaniu olejem rzepakowym. Przed i po myciu, przebadano 1800 jaj, a umyte podzielono na 3 kategorie wagowe: 50-53, 53-57 i 59-62 g. W promieniowaniu UV (ponad fiołkowym), określano wpływ roztworu użytego do mycia jaj na wygląd skorup, na których przed myciem, stwierdzono 2 linie. Częstotliwość występowania na skorupie w promieniowaniu UV, równoległych linii, oceniano dwukrotnie, gdy jaja były mokre, a następnie po 80 min., po wysuszeniu. Badano 3 parametry (cechy), wpływające na pojawienie się podwójnych linii, widocznych w świetle fluorescencyjnym.

W 3 doświadczeniach oceniano rolę pyłów, na pojawienie się na skorupie jaja w świetle fluorescencyjnym, podwójnych linii. W pierwszym, określano w klatkach wpływ ruchu powietrza, wywołanym usuwaniem pomiotu, na częstotliwość występowania takich linii. W ciągu 7 dni, przy wyłączonych dmuchawach, zbadano 360 jaj, a następnych 360, przy bez przerwy działających dmuchawach.
W doświadczeniu 2, podłogi z przodu klatek, oczyszczono i spryskano niefluorescencyjną farbą, którą po wyschnięciu, utwardzano przez 8 dni, a następnie do klatek wprowadzono kury. Po 30 dniach, przez 3,5 dnia określano na skorupie zebranych jaj, obecność fluorescencyjnych, podwójnych linii.

W doświadczaniu 3, określano wpływ zapylenia podłogi klatki, pod i wokół koryta paszowego, badając po 20h na skorupach odpowiednio po 360 jaj, stan ich zapylenia przed i po ręcznym napyleniu ich pędzlem.
W sondażu telefonicznym nt. materiałów użytych do konstrukcji podłogi, na której kury znosiły jaja, uczestniczyło 50 ferm. Niektórzy producenci stosowali więcej niż jeden rodzaj chowu kur. Ponadto 19 producentów, utrzymujących kury w klatkach poproszono o szczegółowe informacje nt. systemów czyszczenia jaj na taśmie zbiorczej, zamontowanej z przodu klatki.
Zależności między jajami pochodzącymi z kurnika ściołowego, z chowu wybiegowego i klatkowego, a występowaniem na ich skorupie, fluorescencyjnych, podwójnych linii, oszacowano rachunkiem regresji logistycznej przy 95% przedziale ufności.

Wyniki

Wszystkie objęte badaniami fermy z chowem wolno wybiegowym i na ściółce, miały gniazda, bez drucianych podłóg. Tabela 2 przedstawia częstotliwość występowania różnych znaków fluorescencyjnych dla każdego rodzaju systemu chowu. Średnio 27% jaj z klatek miało na skorupie podwójne linie, a tylko 0,4% jaj zniesionych w tradycyjnym kurniku i na wolnym wybiegu. Wpływ wielkości próby pozwalającej na odrzucenie hipotezy, że partia jaj pochodziła z chowu ściołowego lub wybiegowego (P ≤ 0,01), przedstawiono w tabeli 4. Ilustruje ona krytyczną liczbę fluorescencyjnych, podwójnych linii na skorupie jaja i prawdopodobieństwo ich wystąpienia w próbach o różnej liczebności. Jako hipotezę zerową (H0), przyjęto losowo wybraną próbę z 90 jaj, na podstawie której można przypisać ich pochodzenie tradycyjnego kurnika lub z wolnego wybiegu. Diagnoza winna być odrzucona, jeśli próba będzie zawierała ≥5 jaj z fluorescencyjnymi podwójnymi liniami na skorupie. Gregory i in. (2006) oszacowali, że prawdopodobieństwo wskazania systemu chowu wynosi 100%, gdy wszystkie jaja zostały zniesione, w 96% w przypadku gdy połowa, ​​a 52% – gdy w próbie jaj, ¼ pochodzi z chowu klatkowego. Liczebność próby winna być ≥ 90 jaj chyba, że jest to spowodowane niewielką liczbą jaj zniesionych w klatkach.
Wg Gregory i in. (2006), by mieć 99,9% pewności na odrzucenie ¼ jaj „klatkowych”, wielkość próby musi wynosić 430 jaj, wśród których będzie 11 jaj z podwójną, fluorescencyjną, linią na skorupie. Szacowana wówczas pewność, będzie wynosiła 100, 99,8 lub 82% odpowiednio dla wszystkich, połowy lub ¼ zniesionych w klatce. Z 99,9% prawdopodobieństwem można odrzucić próbę ¼ jaj pochodzących z klatek z tym, że wielkość próby powinna wynosić 262 jaj z 9 jajami z podwójną linią fluorescencyjną. Na skorupie niektórych jaj z klatek i chowu ściółkowego, pojawiał się fluorescencyjny, okrągły znak, odpowiadający perforacji taśmy zbiorczej biegnącej wzdłuż rzędu klatek lub gniazd. W jednym z kurników, „odciski” te występowały z częstotliwością 9%. W innej fermie z chowem ściółkowym, przenośnik jaj posiadał kwadratowe otwory, które odcisnęły się na 3% skorup jaj. Ze wszystkich znaków na skorupie, fluorescencyjne, podwójne linie, 33% były „odciśnięte” drucianą podłogą gniazda, ale dotyczyło to zaledwie 1% wszystkich jaj zniesionych w kurniku. W dwóch kurnikach stwierdzono na skorupie jaj odciski, odpowiadające powierzchni gumowych lub plastykowych, sztucznych mat, wyścielających gniazda. Wielkość i skutki mycia jaj, barwa skorupy, nagromadzenie się i zapylenie, zmniejszały do ok. 5% częstotliwość występowania na skorupie jaj podwójnej linii, (tabela 3; P ≤ 0,001). Nie stwierdzono różnicy między jajami w częstości występowania podwójnych linii, w zależności od ich wielkości, ale jaja o masie 59-62 g, miały częściej więcej niż 2 linie, w porównaniu z jajami o masie 53-57g (P ≤ 0,05). Wycieranie ręczne jaj z detergentu, wpływało na zatarcie fluorescencyjnych linii, a sanitarne mycie jaj, wygaszało fluorescencję równoległych, białych linii przy zaczerwienieniu jarzeniowego tła. Preparat zapobiegający pienieniu się środka myjącego, nie wpływał na obraz fluorescencyjnych linii. Zarówno jaja o  białych, jak i brązowych skorupach miały czerwone fluorescencyjne tło przy braku istotnych różnic w występowaniu fluorescencyjnych, podwójnych linii, które były jednak wyraźniejsze na białych skorupach. W przypadku jaj nagromadzonych w jednym miejscu, wysoka wilgotność powietrza, nie wpływała na częstotliwość występowania tych linii.

Na skorupie suchych jaj, linie były wyraźniejsze. Przy wyłączonych przez 7 dni dmuchawach, by umożliwić gromadzenie się pyłu, podwójne linie stwierdzano u 73% jaj. Gdy dmuchawy pracowały przez 30 dni, występowanie tych linii było podobne (80%, P ≥ 0,05). Pomalowanie drucianej podłogi w klatkach, w okolicy zbioru jaj, zwiększyło ich udział z fluorescencyjnymi liniami na skorupie, zwiększył się do 47% jaj. Odkurzanie drucianej podłogi, poniżej karmideł, nie wpływało na częstotliwość występowania tych linii (21% przed i 21% w dniu po odkurzaniu)


Wpływ rodzaju podłogi

W 22 z 50 ferm, utrzymywano kury w kurnikach na ściółce lub na wybiegu z tym, że w żadnej fermie nie było gniazd z drucianą podłogą. Najczęściej stosowaną ściółką w gniazdach były trociny lub wióry (49%), siano lub słoma (19%), różne maty z tworzywa sztucznego (19% lub 13%). W 78% kurników i w chowie na wybiegu, jaja wybierano z gniazd ręcznie, a w pozostałych jaja staczały się do taśmy zbiorczej. W chowie klatkowym, kury znosiły jaja na drucianej podłodze, które czyszczono z różną częstotliwością. Jeden z 19 producentów jaj, nigdy nie czyścił klatek, 1 czyścił kilka klatek/miesiąc, a inni stosowali codziennie automatyczne systemy czyszczenia klatek.


Podsumowanie

Cechą wyróżniającą jaja zniesione na drucianej podłodze, była obecność na ich skorupie fluorescencyjnych równoległych linii, o grubości do 1,2 mm, białych lub prawie białych, odległych od siebie o ok. 2,3 cm, co odpowiada odstępom między drutami podłogi klatki. W jednym przypadku, równolegle czarne linie, zaobserwowano pod lampą UV, pochodziły z  brudnej wody. Przy diagnozowaniu promieniowaniem UV systemu produkcji jaj, liczebność losowej próba winna wynosić >90 jaj. Jeżeli <5 zniesionych w ściołowym kurniku lub z wolnego wybiegu, ma na skorupie fluorescencyjne, podwójne linie, badania należy powtórzyć, gdyż ten wynik nie może być podstawą do określenia systemu chowu kur nieśnych. Należy sprawdzić warunki chowu w takiej fermie, by ustalić, czy ​​nie było wyjątkowych, ale możliwych do zaakceptowania okoliczności, które mogą wyjaśnić wysoki wskaźnik występowania podwójnych linii. Dysponując lampą UV i zaciemnionym pomieszczeniem, w ciągu ok. 6 minut, można ocenić 90 jaj. Stosując promieniowanie UV, należy przestrzegać przepisów dotyczących ochrony zdrowia. Wartość tej metody, obniża stosowanie gniazd z drucianą podłogą. Zawsze należy sprawdzić przyczyny występowania na skorupie jaj linii fluorescencyjnych, by obronić daną fermę przed podejrzeniami. Stosowanie perforowanych przenośników taśmowych, może także skomplikować wyniki oceny. Niekiedy otwory w  pasie transmisyjnym, o wymiarach 2,2 × 2,2 cm, ściśle odpowiadające odległości między drutami w podłodze klatki, też mogą „odcisnąć” się na skorupie jaja równoległe linie. Mycie jaj obniża skuteczność testu, gdyż chlor w roztworze do mycia, wygasza fluorescencję, a szczotki myjni, usuwają niektóre charakterystyczne znaki. Test UV diagnozujący system chowu kur, jest skuteczny gdy jaj a przed myciem wyróżniały się wyraźnymi odciskami drucianej podłogi klatki lub gniazda. Najlepiej jednak go stosować na niemytych jajach. W krajach europejskich, gdzie jaja nie są myte, testem można by objąć również jaja będące w sprzedaży detalicznej pod warunkiem zastosowania próby odpowiedniej wielkość (Tab. 3).
Częstotliwość występowania podwójnych, fluorescencyjnych linii na skorupie jaj zniesionych w klatkach była duża (5-84%), a Gregory i in. (2006) uważają, że to na skutek pyłu z paszy. Czysta skorupa jajka, fluoryzuje jaskrawą, czerwoną barwą, ze względu na porfiryny, wydzielane przez gruczoł skorupowy, natomiast zanik fluoryzującej, intensywnej barwy czerwonej, może wskazywać na umycie jaj, co może się zdarzyć w przypadku jaj z ekstensywnego chowu.
Wyniki badań można by uznać za ciekawe, gdyby nie fakt, że odciski drutów w postaci równoległych linii, powstają tak na skorupach jaj zniesionych w klatkach konwencjonalnych jak i w wzbogaconych, a także w przypadku zniesienia ich w gnieździe z drucianą podłogą lub nawet na wolnym wybiegu. Nadzieje zatem, że przedstawiona przez Gregory i in. (2006) metoda, wskaże gdzie kura zniosła jajo, nie ma praktycznego uzasadnienia i dociekliwym inspektorom, nie ułatwi diagnozy o pochodzeniu jaja. Jak na razie pozostanie im wróżenie z fusów lub z kurzu.