Archiwum

Robert Burek
Provimi Polska

Jeszcze nie tak dawno uzyskiwanie od lochy w jednym cyklu 11 żywourodzonych prosiąt i 10 prosiąt odsadzanych uważano za dobry i ekonomicznie uzasadniony wynik. W wyniku postępu genetycznego, jaki nastąpił w ostatniej dekadzie możliwą jest produkcja prosiąt w warunkach fermowych na poziomie 13-14 prosiąt żywourodzonych i 12-13 prosiąt odsadzonych. Uzyskanie takich wyników jest możliwe jedynie przy pełnym zabezpieczeniu potrzeb pokarmowych loch we wszystkich fazach cyklu produkcyjnego.

Znaczenie żywienia loch wynika również z faktu, że stanowi ono główny czynnik wpływający na koszt uzyskania prosiąt. W cyklu reprodukcyjnym lochy obejmującym okres ciąży, laktacji i jałowości, zachodzi dynamiczna zmiana potrzeb pokarmowych. W każdym z poszczególnych okresów prawidłowe żywienie musi zabezpieczyć potrzeby bytowe, potrzeby związane ze wzrostem oraz potrzeby produkcyjne.
■    W okresie ciąży potrzeby pokarmowe związane są z rozwojem płodów, macicy, przygotowaniem wymienia do laktacji, jak również zgromadzeniem zapasów energetycznych w tkance tłuszczowej.
■    W okresie laktacji cały metabolizm lochy ukierunkowany jest na maksymalną produkcję mleka.
■    W okresie jałowości żywienie podporządkowane jest przygotowaniu lochy do krycia i zapłodnienia.

U prawidłowo żywionych loch ograniczone jest do minimum chudnięcie w okresie laktacji i nie występuje nadmierne tycie podczas ciąży. Duże wahania masy ciała lochy pogarszają jej wyniki reprodukcyjne. Parametrem oceny kondycji lochy jest grubość słoniny w punkcie P2. U loszki o masie 130-150 kg w momencie krycia grubość słoniny powinna wynosić ok. 18-20 mm. Prawidłowo żywiąc loszkę w okresie pierwszej ciąży, grubość słoniny przyrasta o kolejne 5 mm uzyskując w dniu wyproszenia 23-25 mm. Karmiąca locha wykorzystuje tłuszcz zgromadzony w czasie ciąży na produkcję mleka. W konsekwencji w okresie laktacji spada grubość słoniny. Jako prawidłową grubość słoniny w dniu odsadzenia prosiąt od pierwiastki można przyjąć 18 mm. W kolejnych cyklach reprodukcyjnych grubość słoniny w momencie odsadzenia jest coraz mniejsza. Grubość słoniny jest miernikiem zawartości tłuszczu w ciele lochy. U prawidłowo żywionej lochy zawartość tłuszczu w ciele szacowana jest na około 22%, po pierwszym odsadzeniu spada do 18%, po trzecim odsadzeniu do 16%. Jako poziom krytyczny zawartości tłuszczu w ciele lochy przyjmuje się 10%. U loch tak wychudzonych dochodzi do zaburzeń w rozrodzie, wydłużenia okresu jałowości oraz powstają zaburzenia w prawidłowym przebiegu kolejnej ciąży.


Żywienie loch w okresie ciąży
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pobierane przez lochę w okresie ciąży składniki pokarmowe wykorzystywane są na przyrosty tkanek własnych lochy jak również tkanek rozwijających się płodów oraz na potrzeby bytowe (rys. 1). Pod pojęciem potrzeb bytowych rozumiemy zapotrzebowanie organizmu lochy na podstawowe funkcje organizmu, np. oddychanie, krążenie krwi, odnawianie zużytych komórek, termoregulację, ruch.
Do ciążowych potrzeb pokarmowych lochy zaliczamy potrzeby pokarmowe związane z rozwojem płodów, macicy, łożyska oraz przygotowaniem wymienia do laktacji. Żywienie lochy w okresie ciąży ma istotny wpływ na ilość i wielkość urodzonych prosiąt. Potrzeby pokarmowe rozwijających się płodów są nierównomierne w trakcie trwania ciąży, 60% przyrostu masy, a więc 60% depozytu energii ma miejsce w ciągu ostatnich 4 tygodni ciąży (rys. 2).
Ze względu na konieczność ograniczania podawania paszy w ciągu pierwszych 21 dni ciąży, jak również szybko wzrastające potrzeby pokarmowe rozwijających się płodów po 70 dniu ciąży, na korektę kondycji lochy pozostaje jedynie okres pomiędzy tymi dniami (przedział pomiędzy pionowymi liniami na rys. 2). Podnoszenie lub obniżanie dawki pokarmowej w tym okresie nie będzie miało negatywnego wpływu na rozwijające się płody, a będzie istotnie wpływało na poprawę kondycji.

Klasycznym sposobem żywienia loch w okresie ciąży jest restrykcyjne dawkowanie paszy, uwzględniające aktualną kondycję lochy. Taki właśnie system żywienia rekomendowany jest dla pasz programu PLUS oferowanego przez Provimi Polska (tab. 1).
System ten wymaga od obsługi stałej kontroli kondycji loch oraz dokonywania korekt wielkości dziennych dawek. Żywiąc restrykcyjnie prawidłowo zbilansowanymi paszami i podając właściwe dawki można bardzo precyzyjnie kontrolować kondycję lochy i rozwijających się płodów. W ostatnich dniach przed wyproszeniem dawka pokarmowa powinna być ograniczana, a w dniu wyproszenia locha powinna mieć jedynie dostęp do świeżej wody. Takie postępowanie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia bezmleczności poporodowej (Pejsak, 1999). Efektem zwiększającej się liczebności miotów jest wzrost zróżnicowania mas i kondycji urodzonych prosiąt. Konsekwencją tego stanu jest wzrastająca ilość słabych, nieprzeżywających pierwszych dni, prosiąt. Przyjęcie prawidłowego schematu żywienia, a przede wszystkim prawidłowo zbilansowanych mieszanek pozwala zminimalizować stopień zróżnicowania prosiąt i ograniczenie ilości anemicznych prosiąt. Dla loch o najwyższym potencjale produkcyjnym w ofercie Provimi Polska jest pasza LP PRO (PT-544). Wprowadzenie do żywienia loch prośnych tej mieszanki lub sporządzenie w oparciu o koncentraty pasz we własnym zakresie, pozwoli wykorzystać potencjał loch i w konsekwencji uzyskać większą ilość silnych i zdrowych prosiąt zdolnych do odchowu.


Żywienie loch w okresie laktacji
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Potencjał genetyczny współczesnych loch pozwala na uzyskanie dziennej produkcji mleka na poziomie 10-12 kg, jednakże trudno jest w praktyce uzyskać tak wysoką mleczność. Głównym powodem uzyskania przez lochę mleczności poniżej jej potencjału genetycznego jest zbyt niskie spożycie paszy w stosunku do zapotrzebowań metabolicznych lochy karmiącej. Do głównych przyczyn takiego stanu rzeczy można zaliczyć:
■    zmniejszanie się apetytu świń pod wpływem prowadzonych prac hodowlanych w kierunku zwiększenia mięsności oraz poprawy efektywności wykorzystania składników pokarmowych;
■    zbyt wysokie pobranie paszy w okresie ciąży, a w konsekwencji nadmierne otłuszczenie lochy;
■    niewłaściwy system podawania paszy;
■    niedostateczne pobranie wody przez maciorę.
W przypadku poprawnie zbilansowanej paszy pod względem poziomu białka i profilu aminokwasowego, białko w 68-70% może być transferowane do mleka. Gdy maciora nie pobierze dostatecznej ilości białka z paszą, wykorzystuje wtedy białko pochodzące z jej tkanek. W tym przypadku stopień wykorzystania białka paszowego jest dużo niższy i wynosi 54-60% (King i wsp, 1998). U maciory, która do zabezpieczenia potrzeb laktacyjnych korzysta z białka swych tkanek, dochodzi do dodatkowego spadku udziału białka w organizmie i w konsekwencji negatywnie wpływa to na wyniki reprodukcyjne w kolejnych cyklach (Koketsu i wsp., 1996). Tak więc optymalne żywienie loch w okresie laktacji powinno w pełni zabezpieczać jej potrzeby białkowe.
Przyrost masy prosiąt ssących w głównej mierze jest zdeterminowany ilością wyprodukowanego mleka przez lochę. Według Williams’a (1995) prosię potrzebuje ok. 3,8 kg mleka maciory na przyrost masy ciała o 1 kg. Opierając się na tym przeliczniku łatwo obliczyć, że aby 12 prosiąt w miocie mogło uzyskać dzienne przyrosty na poziomie 230 g, locha musi wyprodukować w ciągu doby około 10,5 kg mleka. Do głównych czynników mających decydujący wpływ na poziom produkcji zaliczamy: kondycję lochy, intensywność żywienia, charakterystykę krzywej laktacji, wiek lochy, masę prosiąt oraz liczebność miotu. W tym miejscu na uwagę zasługują dwa czynniki, kondycja i intensywność żywienia w okresie laktacji.
Dla uświadomienia sobie w jakim stopniu kondycja loch w momencie wyproszenia determinuje jej mleczność warto zapoznać się z wynikami doświadczenia przeprowadzonego przez Klaver’a (1981). Porównał on wyniki produkcyjne dwóch grup loch (minimum w trzecim cyklu produkcyjnym) o średnich masach przed wyproszeniem 165 kg i 201 kg. Autor zaobserwował, że lochy o lepszej kondycji produkowały dziennie o 125 g mleka więcej na każde prosie. Dzienne przyrosty prosiąt przy maciorach z tej grupy były o 33 g wyższe w porównaniu do przyrostów prosiąt wykarmianych przez maciory o słabszej kondycji. Efektem tych dodatkowych 33 g przyrostu na dzień były prosięta cięższe o 924 g w 28 dniu. Należy jednak pamiętać, że mówiąc o dobrej kondycji nie mamy na myśli loch zatuczonych, a zwierzęta żywione prawidłowo czyli takie, które w trakcie ciąży odbudowały straty masy ciała powstałe w trakcie poprzedniej laktacji.
Większość ze stosowanych systemów żywienia loch w okresie laktacji opiera się na założeniu stopniowego podnoszenia dawki pokarmowej w początkowym okresie laktacji, a następnie utrzymanie dawki paszy na maksymalnie wysokim poziomie. W przypadku technicznych lub organizacyjnych problemów uniemożliwiających uzyskanie wysokiego pobrania paszy w 2-3 tygodniu laktacji, można zastosować alternatywny system podawania paszy „pełne-puste karmidło”. Podstawowym założeniem tego systemu jest zasada, że maciory dostają paszę tylko wtedy kiedy mają puste koryto i jedna dawka paszy jest stała i wynosi 3 kg. Jeżeli pasza ta będzie mogła być maciorze podana 3 razy dziennie (rano, w południe i wieczorem), a to właśnie należy propagować, dochodzimy do sytuacji, że w ciągu jednego dnia maciora może pobrać 9 kg paszy. Jednak w proponowanym systemie nie ograniczamy dziennej dawki do tych 9 kg. Maciora, która wyjada przez dwa kolejne dni po 9 kg, w trzecim dniu otrzyma dodatkowy 1 kg paszy. Dzięki tej zasadzie niektóre wysokomleczne lochy mogą pobrać ponad 10 kg paszy. System żywienia „pełne-puste karmidło” opiera się na założeniu, że potrzeby pokarmowe każdej z loch są indywidualne i chęć pobierania paszy może być różna w kolejnych dniach laktacji. System żywienia „pełne-puste karmidło” umożliwia losze samodzielne regulowanie wielkości dziennej dawki. Efektem zastosowania systemu „pełne-puste karmidło” jest podwyższenie średniego dziennego pobrania paszy do ok. 8,0 kg. Nie jest również rzadkością pobieranie przez lochy ponad 10 kg paszy dziennie. W konsekwencji wyższego pobrania paszy obserwuje się obniżenie utraty masy ciała oraz wyższe masy odsadzanych miotów (Burek, 2002). W systemie „pełne-puste karmidło” lochom podaje się paszę trzy razy dziennie.
Obfite żywienie loch należy utrzymywać do ostatniego dnia przed odsadzeniem. Lochy powinny być pozbawione dostępu do paszy jedynie w dniu odsadzenia. Odsadzenie prosiąt oraz brak paszy są wystarczającymi czynnikami do prawidłowego zasuszenia lochy, nie jest konieczne obniżenie dawki pokarmowej w ostatnich dniach laktacji. Wysokie dawkowanie paszy w ostatnim okresie laktacji pozwala lochom prawidłowo wejść w kolejną ruję i w konsekwencji zmniejsza długość okresu pomiędzy odsadzeniem a skutecznym pokryciem. Locha będąca w prawidłowej kondycji powinna wejść w ruję po 5-7 dniach od odsadzenia prosiąt. Okres ten jest zbyt krótki do poprawy kondycji po okresie laktacji, tak więc ograniczenie się do dodatkowego podkarmiania jedynie po odsadzeniu jest niewystarczające. Uzyskanie wysokiej mleczności a w konsekwencji wysokich przyrostów prosiąt, jak również utrzymanie prawidłowej kondycji przez lochę jest konsekwencją ilości pobieranej przez lochy paszy, ale przede wszystkim zależy od smakowitości i wartości odżywczych paszy. Należy pamiętać, że organizm lochy jest w stanie wykorzystać około 70% składników pokarmowych paszy na produkcję mleka. W konsekwencji jedynie pasze zawierające najwyższej jakości źródła energii i białka powinny być brane pod uwagę przy żywieniu loch karmiących. Dla loch, które odchowują najliczniejsze mioty Provimi Polska proponuje mieszankę pełnoporcjową LK PRO (PT-545) lub sporządzenie w oparciu o koncentraty pasz w własnym zakresie.


Żywienie loch luźnych
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W momencie odsadzenia drastycznie spadają potrzeby pokarmowe lochy. U prawidłowo eksploatowanej lochy ruja powinna wystąpić po około 5 dniach od momentu odsadzenia prosiąt. W przypadku słabej kondycji dochodzi do zaburzeń związanych z wystąpieniem rui i w konsekwencji przedłuża się okres jałowości. Powszechną praktyką jest podawanie w tym okresie paszy laktacyjnej. W okresie jałowości dawka pokarmowa musi zabezpieczać wszystkie potrzeby bytowe, jak również dostarczać dodatkowych składników pokarmowych niezbędnych do regeneracji polaktacyjnej (Kozłowski, 1998, Boyd, 1999). To dodatkowe podkarmianie loch określane jest jako „flushing”.
Jak wspomniano we wstępie, produktywność lochy jest wypadkową wielu czynników, wśród których sposób zadawania paszy, wielkość dziennej dawki jak również skład paszy są czynnikami podstawowymi. Uzyskanie maksymalnej liczby odsadzonych prosiąt od jednej lochy w ciągu roku, jak również długie użytkowanie rozpłodowe jest możliwe jedynie przy prawidłowym dawkowaniu dobrze zbilansowanych pasz pochodzących z rekomendowanego źródła. Jedynie takie pasze gwarantują stabilność parametrów i co jest także bardzo istotne charakteryzują się wysoką smakowitością.
W przypadku jakichkolwiek pytań proszę kontaktować się z autorem lub najbliższym doradcą żywieniowym Provimi Polska. ■

Piśmiennictwo u autora.