Pasożyty zewnętrzne

: 24 wrzesień 2015; 19 grudzień 2024

Katarzyna Jankowska
PAN Olsztyn

Bioasekuracja stanowi barierę ograniczającą i jednocześnie zabezpieczającą fermy trzody chlewnej przed wprowadzeniem czynników chorobotwórczych do organizmu zwierząt oraz ich rozprzestrzenianiem się. Jako zespół działań zmierzających w kierunku ochrony zdrowia świń, zapobiega ona rozwojowi chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych.

Niski poziom bioasekuracji na fermie bardzo często przyczynia się do zakażenia stada, co wpływa ujemnie na wydajność zwierząt, a tym samym na wyniki
ekonomiczne. Działania bioasekuracyjne mają na celu zabezpieczenie stada przed czynnikami chorobotwórczymi przedostającymi się ze środowiska zewnętrznego
na teren chlewni, jak również ograniczyć wzrost koncentracji drobnoustrojów chorobotwórczych lub warunkowo chorobotwórczych, ujawniających swoje działanie pod wpływem złych warunków utrzymania. Tak więc na częstotliwość występowania chorób mają wpływ głównie: zarządzanie stadem, warunki utrzymania oraz higiena i system produkcyjny.

Ustalenie planu zdrowotnego stada oraz jego realizacja

Każdy hodowca trzody chlewnej powinien zaplanować i realizować program zdrowotny stada, który przynosi bardzo wiele korzyści w postaci:

poprawy dobrostanu zwierząt,
poprawy warunków produkcji,
poprawy wydajności produkcyjnej, z czym związane są również większe korzyści finansowe (np. zmniejszenie wydatków związanych z leczeniem zwierząt - usługa weterynaryjna, zakup leków).

Plan zdrowotny stada opiera się we wszystkich etapach produkcji na przestrzeganiu zasady ,,całe pomieszczenie pełne/całe pomieszczenie puste". W oparciu o tę zasadę, hodowca powinien równocześnie przeprowadzić prawidłowo zabiegi higieniczne w pomieszczeniach inwentarskich, będące pierwszym krokiem do skutecznej profilaktyki ogólnej, zapobiegającej chorobom wywołanym przez pasożyty zewnętrzne. Należy także zadbać o wprowadzenie i utrzymanie na fermie trzody chlewnej ścisłej kontroli sanitarno-epidemiologicznej (okresowa dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja). Wszystkie te zabiegi mają na celu stworzenie bariery hamującej rozprzestrzenianie się miedzy innymi chorób pasożytniczych zewnętrznych. Głównym czynnikiem predysponującym jest bezpośredni kontakt świń ze sobą. Najczęściej do zarażenia dochodzi w trakcie grupowego utrzymania świń w różnym wieku. Szczególnie należy zwracać uwagę na czystość legowisk, kojców. Ich zły stan sanitarny (brudne, nie zdezynfekowane utrzymane w złym stanie) jest najczęstszą przyczyną chorób pasożytniczych. Pojawienie się ektopasożytów wiąże się z utratą masy ciała oraz obniżeniem wskaźnika przyrostu dziennego, którego wartość zależy od stopnia zaawansowania choroby wywołanej obecnością pasożytów. Spośród ektopasożytów występujących u zwierząt gospodarskich (owady lub pajęczaki bytujące na skórze lub pod jej powierzchnią), najbardziej uciążliwe są muchy krwiopijne z rodzaju Haematobia oraz Stomoxys. W tej grupie wyróżnia się także meszki (Stephanofilaria stilest), kleszcze (Ixodex, Boophilus, Amblyomma), świerzbowce (Sarcoptes scabiei ver. suis), wszy (Haematopinus suis), komary (Anopheles) oraz gzy (Hypoderma bovis). Poprzez podrażnienia skóry zwierząt, utratę krwi, niepokój, zmniejszenie pobieranej paszy, a przede wszystkim osłabienie wzrostu, obecność ektopasożytów prowadzi do dużych strat ekonomicznych.

Ektopasożyty świń

Świerzbowiec (Sarcoptes scabiei)
Ektopasożytem najczęściej pojawiającym się u świń (30-50%pogłowia) jest świerzbowiec (Sarcoptes scabiei) wywołujący świerzb (Mange).
Cykl rozwojowy ektopasożyta trwa średnio 12-15 dni. Samica świerzbowca po zapłodnieniu drąży tunele w naskórku, do których następnie składa jaja. Czas inkubacji jaj wynosi średnio około 3-4 dni i po tym okresie następuje wylęganie się larw.W przeciągu dalszych 3-4 dni nimfy (poczwarki) ulegają dalszej przemianie i posiadają już wtedy po cztery pary odnóży. Po kolejnych 4-5 dniach nimfy ulegają dalszej przemianie i osiągają pełnię dojrzałości.
Najwyższa intensywność inwazji występuje w kanale słuchowym i na zewnętrznej powierzchni małżowiny usznej. Choroba wywoływana przez tego pasożyta rozprzestrzenia się bardzo szybko w stadzie znajdując bardzo dobre warunki w chlewniach, szczególnie przy dużym zagęszczeniu oraz złych warunkach zoohigienicznych. Świerzb stanowi duży problem dla hodowców w ciągu całego roku, powodując wysokie straty ekonomiczne. Wynikają one bowiem z obniżonego (3-9%) wykorzystania paszy na 1 kg przyrostu, czego skutkiem jest niższa masa ubojowa tuczników, średnio o około 5,5 kg. Znaczny spadek masy ciała wynika z niepokoju zwierząt, spowodowanego swędzeniem skóry i częstym ocieraniem (czochraniem). Powoduje to liczne mechaniczne otarcia i urazy (łuki nadoczodołowe szyja, małżowiny uszne z licznymi guzkami przekształcającymi się w pęcherzyki i krosty z wysiękiem surowiczo-ropnym, następnie zasychającym, tworzącym liczne strupy), pomniejszając tym samym wartość użytkową skóry. Również należy podkreślić, że świerzbowiec powoduje spadek odporności u zwierząt, obniża plenność loch, przyczynia się do wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych. Niejednokrotnie obecność tego pasożyta wywołuje stres u loch karmiących, powodując hamowanie laktacji, co niekorzystnie wpływa na masę miotu prosiąt, które z reguły zarażają się pasożytem od matek. W przypadku stwierdzenia świerzbu, nawet u pojedynczych sztuk w stadzie, leczeniu należy poddać wszystkie zwierzęta. W czasie trwania hodowli w cyklu zamkniętym loszki powinny być leczone przez cały okres ich selekcji, aż do okresu wprowadzenia zwierząt do stada podstawowego, maciory natomiast przed każdym porodem. U knurów objawy świerzbu powinno zwalczać się minimum dwa razy w roku lub częściej, z uwagi na regularny kontakt z lochami, a zwłaszcza w punktach kopulacyjnych. Prosięta poddaje się kontroli przed wprowadzeniem do warchlakarni, a warchlaki przed wprowadzeniem na tucz. Do zwalczania świerzbowca używa się szeregu preparatów, leków powszechnie dostępnych na rynku.
Można je stosować w postaci iniekcji, dodatków do pasz, oprysku lub do polewania zwierząt. Preparaty powinny być łatwe w zastosowaniu, o najwyższej skuteczności i długim okresie aktywności. Podczas leczenia świerzbowca przy użyciu preparatów iniekcyjnych, zaleca się powtórzenie tego zabiegu po 14 dniach, aby uwzględnić cały okres cyklu rozwojowego pasożyta i zniszczyć wszystkie jego formy. Najbardziej skutecznymi lekami stosowanymi do zwalczania świerzbu są te, które zawierają iwermektynę i doramektynę jako substancje czynne.
Wesz świńska (Haematopinus suis)
Wesz świńska jest największym z gatunków wszy pasożytujących u zwierząt domowych. Odżywia się włosami, komórkami naskórka, piórami oraz krwią. Jest stosunkowo dużymi łatwo zauważalnym pasożytem zewnętrznym, o długości około 6 mm i szarobrunatnym zabarwieniu. Miejscem bytowania wszy jest najczęściej okolica nasady uszu świni, jej kark, boki ciała, nasada ogona, fałd kolanowy i wewnętrzna powierzchnia ud. Podobnie jak w przypadku innych gatunków podczas inwazji wszy świńskiej, oprócz postaci dorosłych bardzo ruchliwych zresztą, obserwuje się także jaja zwane gnidami, które przyczepiają się silnie do włosów (szczeciny). Samice składają tygodniowo około 100 jaj. Długość życia osobników dojrzałych na żywicielu trwa około miesiąca, a poza żywicielem, tylko kilka dni. Pasożyt ten występuje dość często. Jego obecność zaznacza się zwłaszcza jesienią i zimą. Świnie mogą zarażać się poprzez bezpośredni kontakt z nowo wprowadzonymi do chlewni zwierzętami, które też są chore. Ponieważ zarówno dorosłe wszy jak i ich larwy żywią się krwią, ich inwazji towarzyszy świąd i podrażnienia skóry, która jest dodatkowo uszkadzana przez czochrające się zwierzęta. Swędzeniu oraz ocieraniu się zwierząt o różne przedmioty towarzyszy niepokój, co wpływa niekorzystnie na spadek produkcji mleka u loch, również zahamowanie wzrostu prosiąt, a nawet ich charłactwo i anemię. Należy też pamiętać o tym, że powodowane przez pasożyty uszkodzenia skóry sprzyjają wnikaniu do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych, szczególnie bakterii, wywołujących np. różycę u świń.Wcelu zwalczania wszawicy stosuje się preparaty chemiczne do zewnętrznego zmywania powierzchni ciała lub w postaci oprysków (załączone aplikatory). Zalecane są preparaty zawierające cyhalotrynę. Aby uzyskać dużą skuteczność leczenia, należy równoczesne likwidować pasożyty w otoczeniu zwierząt, a więc przeprowadzać bardzo dokładną dezynsekcję całej chlewni. Przegląd stanu klinicznego zwierząt powinien być prowadzony zgodnie z ciągiemlinii technologicznej. Badanie należy zatem rozpocząć od oceny zdrowia oraz analizy zasad postępowania w obrębie stada podstawowego (lochy, knury i loszki remontowe). Następnie wizytuje się kolejne sektory tj. porodówkę,warchlakarnię i tuczarnię.
Nużeniec świński (Demodex phyloides)
Nużeńce są to podłużne pasożyty skórne o długości 0,15-0,3mm(widoczne jedynie pod mikroskopem). Przednia cześć jego ciała zaopatrzona jest w 4 pary kończyn, które umożliwiają mu bardzo powolne przesuwanie się do przodu wzdłuż włosa.Nużeńce nie drążą kanałów w skórze, jak świerzbowiec, ani nie wysysają krwi. Pasożytują głównie w torebkach włosowych i gruczołach łojowych świń, a wywoływany przez nie świąd nie jest zbyt silny. Roztocze zagnieżdżają się w torebkach włosowych i gruczołach łojowych na całymciele zwierzęcia, gdzie składają jaja, z których następnie rozwijają się larwy, a z nich w ciągumiesiąca dojrzałe płciowo osobniki. Choroba powodowana przez roztocza określana jest jako nużyca. Zarażenie nużeńcem następuje przez bezpośredni kontakt zwierząt z pasożytem. W zależności od warunków środowiska (wilgotność, temperatura) poza żywicielemmoże on przeżyć kilka dni. Inwazja pasożytamoże objawiać się zmianami na skórze wpostaciwyłysień lub nadmiernego łuszczenia się naskórka. Wprzypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych obserwuje się krosty. Leczenie nużycy jest bardzo trudne i praktycznie niemożliwe.
Mucha z rodziny: Muscidae, Calliphoridae oraz Sarcophagidae oraz mucha domowa (Musca domestica)
Pisząc o ektopasożytach nie sposób pominąćmuch, które są wektorem wielu chorób zarówno u zwierząt, jak i u ludzi.W chlewniach najczęściej występują muchy z rodziny Muscidae, Calliphoridae oraz Sarcophagidae, jednak zdecydowanie najbardziej popularną w otoczeniu zwierząt i ludzi jest mucha domowa (Musca domestica). W środowisku zwierząt często spotyka się muchę zieloną i muchę o niebieskim zabarwieniu, zwaną plujką, a także dużą żyworodną muchę z charakterystyczną szachownicą na odwłoku, zwaną ścierwicą. Owady swoim natręctwem bardzo dokuczają świniom. Okres letni sprzyja rozwojowi tych wszędobylskich owadów, ale mogą również rozmnażać się przez cały rok w budynkach ogrzewanych (porodówki). W chlewniach muchy najczęściej składają jaja w odchodach zwierząt (obornik, gnojowica). Temperatura sprzyja szybkiemu rozwojowi, gdzie w ciągu 3 dni do kilku tygodni z jaj wylęgają się larwy, które następnie przechodzą w formę poczwarki, aby po 4 dniach do 2 tygodni przeistoczyć się w dojrzałe muchy (żyją około 30 dni, składają w ciągu tego okresu od 600 do 1000). Postaci dorosłe tych owadów spotyka się głównie na skórze zwierząt. Larwy mogą żerować w ranach lub rzadziej w naturalnych otworach ciała. Podczas masowej inwazji (muszyca) zwierzęta wykazują duży niepokój. U macior efektem muszycy może być np. obniżona mleczność. Dlatego ważnym jest stosowanie zabiegów dezynsekcji i zalecana jest dbałość o higienę w budynku i wokół niego (ściółka i należyte składowanie odchodów). W chlewniach można również zastosować specjalne siatki na okna lub tzw. zintegrowaną metodę zwalczania szkodników (łączenie: np. lepy nasączone środkiem wabiącym z instalowaniem lamp owadobójczych). Stosując środki chemiczne należy pamiętać o tym, że oprócz preparatów likwidujących dorosłe postaci much, konieczne jest jednoczesne zastosowanie preparatów niszczących larwy. Środki zwalczające owady dorosłe stosuje się tam, gdzie najczęściej przebywają muchy (nasłonecznione ściany, framugi okien, karmidła, elementy grzewcze). Coraz bardziej popularne staje się w chlewniach wykorzystanie tzw. biomuchy (nie jest szkodliwa dla zwierząt). Jest to gatunek muchy, której larwa zabija larwy muchy domowej. Wszelkie zabiegi związane z likwidacją ektopasożytów (zastosowanie profilaktyczne lub lecznicze preparatów skierowanych przeciwko pasożytom), powinno być prowadzone przez lekarza weterynarii. Po zastosowaniu leku u świń, należy ściśle przestrzegać zalecanych okresów karencji, aby mięso nadawało się do spożycia przez człowieka. Reasumując: Obecność ektopasożytów w chlewniach jest wynikiem nieodpowiednich warunków higieniczno- -sanitarnych (jakość powietrza, nieodpowiednia temperatura, zła wilgotność, brak higieny pomieszczeń), panujących w pomieszczeniach inwentarskich. Aby temu zapobiec i jednocześnie oszczędzić stresu zwierzętom, należy stosować mechaniczne środki ochrony, takie jak np. siatki, drzwi, kurtyny itp. zabezpieczenia, ale przede wszystkim przestrzegać regularnego wykonywania takich zabiegów jak: odkażanie i dezynfekcja pomieszczeń, mycie kojców i urządzeń do obsługi oraz na bieżąco usuwać obornik. Należy okresowo dokonywać przeglądów zwierząt w stadach, a w przypadku wątpliwości zlecać wykonanie badań parazytologicznych zeskrobin. Obok stosowania mechanicznych środków ochrony, ważnym czynnikiem zapobiegania inwazji pasożytów zewnętrznych jest szybkie wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Na zwierzęta w chowie wielkostadnym oddziałuje szereg czynników sprzyjających występowaniu chorób pasożytniczych.