Archiwum

Rodian Pawłowski
Katedra Hodowli Trzody Chlewnej,
UWM Olsztyn

Rozwój i wzrost wiedzy z zakresu agrotechniki sprawiają, iż coraz częściej wprowadza się nowe odmiany roślin, bądź udoskonala się te dotychczas występujące. Przykładem tego typu gatunku jest kukurydza, której wielkość upraw z roku na rok wzrasta. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w roku 2012 powierzchnia upraw kukurydzy wyniosła 1,07 mln ha i była wyższa od tej z 2011 o 250 tys. ha.

Jedną z przyczyn wzrostu powierzchni upraw kukurydzy jest coraz częstsze jej stosowanie jako surowca paszowego dla zwierząt gospodarskich. Należy także wspomnieć, iż oprócz kukurydzy uprawianej na cele paszowe (ok. 65% upraw), roślina ta znajduje zastosowanie przy produkcji biogazu, bioetanolu i skrobi.
Jako pasza, największe zastosowanie znajduje w żywieniu krów mlecznych i drobiu, ale coraz częściej pojawia się także w dawkach pokarmowych dla trzody chlewnej. Istnieje wiele odmian kukurydzy. W zależności od plonowania, dostosowania swojego rozwoju do warunków klimatycznych i przydatności paszowej można je podzielić na te przeznaczone na ziarno lub na kiszonkę. Odmiany przeznaczone na ziarno powinny charakteryzować się dużym plonowaniem ziarna, typem generatywnym – tzn. posiadać niską łodygę i nie wykazywać tendencji do krzewienia. Ponadto powinny cechować się odpornością na mikotoksyny i skróconym okresem dosychania ziarna w kolbach. Wśród odmian z przeznaczeniem na kiszonki preferowane są te rośliny, które stosunkowo szybko dojrzewają, dobrze plonują, posiadają znaczny udział kolb i cechują się wysoką strawnością części wegetatywnych.
Produkcja kukurydzy na ziarno jest procesem kosztownym, ponieważ z powodu dużej wilgotności zbierane ziarno musi zostać poddane procesowi suszenia. Suszenie ma na celu utrzymanie odpowiedniej wartości energetycznej ziarna oraz jego zabezpieczenie przed przedwczesnym popsuciem. Problem jest także z właściwym dopasowaniem czasu suszenia ziarna. Zbyt długi czas nagrzewania powodować może pogorszenie strawności i jakości białka paszy.

Alternatywą dla procesu suszenia ziarna kukurydzy jest proces jego kiszenia. Ze względu na zawartość cukrów prostych jest paszą łatwo podlegającą procesom zakiszania. Kiszenie jest ok. 4-krotnie tańsze niż suszenie. Pozwala również na zakiszanie ziarna wilgotnego, co wpływa na przyspieszanie zbiorów kukurydzy. Ziarno może być zakiszane w silosach lub w rękawach foliowych, po uprzednim jego rozgnieceniu lub śrutowaniu. Najwydatniejszym sposobem zakiszania jest stosowanie rękawów foliowych, napełnianych specjalnymi prasami, w których uzyskuje się najodpowiedniejszy stopień zagęszczenia ziarna. Jak już wcześniej wspomniano zakisza się ziarno wilgotne. Optymalna jego wilgotność to 30-40% i zależy od zastosowanego systemu zakiszania – rękaw czy silos. Ważnym wskaźnikiem gwarantującym nam dobrej jakości kiszonkę jest pH. Optymalne powinno być na poziomie 4,0-4,3. Należy jednak pamiętać aby właściwie dobrać ziarno do zakiszenia. Zbyt wilgotne może być przyczyną nadmiernej fermentacji, co doprowadzi do dużych strat energii paszy. Natomiast zbyt suche, gorzej się ubija i stwarza ryzyko rozwoju grzybów i tym samym mikotoksyn, które są szkodliwe dla zwierząt gospodarskich, a w szczególności dla monogastrycznych.
W celu zmniejszenia strat i właściwego procesu kiszenia zaleca się stosowanie konserwantów. Pozwalają one na obniżenie wartości pH zakiszanego materiału, przyspieszają proces kiszenia, zapewniają stabilność tlenową w czasie skarmiania ziarna i pozwalają na dłuższe jego przechowywanie. Zakiszany materiał może być skarmiany po około 3-4 tygodniach. Konserwanty powinny być dodawane do ziarna w momencie jego rozdrabniania. Można zastosować konserwant chemiczny zawierający kwas propionowy lub konserwant biologiczny w postaci bakterii wytwarzających ten kwas. Użycie odpowiedniego konserwantu uzależnione jest od zawartości suchej masy w ziarnie kukurydzy. Im zawartość suchej masy wyższa tym lepiej zastosować konserwant o znanej, odpowiednio wysokiej zawartości kwasu propionowego, która pozwoli na szybkie obniżenie pH.
Stosując kiszonkę z ziarna kukurydzy w żywieniu trzody chlewnej musimy mieć na uwadze właściwe zbilansowanie dawki pokarmowej. W przeliczeniu na suchą masę ma ona zbliżoną wartość pokarmową jak ziarno suszone. Jest bogatym źródłem energii, nie posiada substancji antyodżywczych oraz charakteryzuje się dużą smakowitością. Jednakże w porównaniu z innymi zbożami ma niekorzystny bilans energii do białka (Tab. 1). Dlatego przy przygotowywaniu dawki pokarmowej z udziałem kiszonki z ziarna kukurydzy należy uzupełnić ją odpowiednimi koncentratami białkowymi i dodatkami mineralnymi. Zawartość suchej masy w kiszonce z ziarna kukurydzy, podobnie jak w przypadku procesu zakiszania ma znaczenie, także w żywieniu. Zbyt duży jej poziom w kiszonce pogarsza pobranie i wykorzystanie paszy, co objawia się gorszymi wynikami odchowu.
Kiszone ziarno kukurydzy charakteryzuje się odczynem kwasowym, co pozytywnie wpływa na stan higieniczny paszy. Ponadto dzięki obecności bakterii kwasu mlekowego pełni funkcję probiotyczne i zakwaszające, co pozytywnie wpływa na pracę układu pokarmowego i poprawia strawność paszy.
Kiszone ziarno kukurydzy może być stosowane zarówno w systemach żywienia na sucho, jak i na mokro. Jej udział w dawkach pokarmowych zależy od jakości skarmianej kiszonki, czyli od zawartości suchej masy i sposobu zakiszania. Zazwyczaj stanowi ok. 50% dawki pokarmowej, a w przypadku użycia, jako komponentu mieszanki paszowej zaleca się udział 20-30%. Żywienie na mokro w oparciu o kiszone ziarno kukurydzy może okazać się bardziej opłacalne, gdyż istnieje możliwość wykorzystania tanich produktów ubocznych przemysłu rolno-spożywczego. Dobrymi tego typu produktami mogą być serwatka, wywar zbożowy, czy gęstwa drożdżowa. Decydując się na tego typu system żywienia należy jednak uważać na właściwe zbilansowanie dawki pokarmowej i stan higieniczny paszy. Stosując kiszone ziarno kukurydzy jako komponent mieszanek paszowych łatwiej jest nam dostosować dawkę pokarmową do potrzeb określonych grup. Ponadto dobrze rozdrobniona i wymieszana kiszonka wpływa na obniżenie pylenia się paszy. Musimy jednak pamiętać, że ze względu na udział komponentu wilgotnego jakim jest kiszonka, paszę taką należy skarmiać na bieżąco by uniknąć jej psucia w wyniku zbyt długiego przechowywania. Pasza zbyt wilgotna będzie tworzyła zbryłowania, które mogą stanowić utrudnienie w jej transporcie w paszociągach, lub zawieszanie się jej w autokarmnikach. Problem z zastosowaniem pasz wilgotnych pojawia się szczególnie zimą, kiedy może dochodzić do ich miejscowego marznięcia i uniemożliwić właściwe skarmianie naszych zwierząt.
Kiszone ziarno kukurydzy powinno być stosowane przede wszystkim w żywieniu tuczników i loch. W przypadku loch, ważnym czynnikiem ograniczającym jest jakość kiszonki. W żywieniu tuczników można ją stosować przez cały okres tuczu. W pierwszej fazie tuczu dzienny udział kiszonego ziarna na sztukę wynosić powinien ok. 1 kg. W drugiej fazie tuczu dopuszcza się udział nawet 3 kg kiszonego ziarna kukurydzy. Wykorzystanie kiszonki z ziarna kukurydzy w porównaniu ze śrutą kukurydzianą zapewnia dobre wyniki tuczu i to niezależnie od sposobu rozdrobnienia materiału kiszonkarskiego (Tab. 2). W doświadczeniu Purwina i in. (2011) nie wykazano statystycznych różnic pomiędzy stosowaniem różnych postaci kiszonego ziarna na wyniki wartości tucznych świń. Różnice natomiast uzyskano pomiędzy tucznikami otrzymującymi ziarno kiszone, a śrutę kukurydzianą.
Ważnym z punktu widzenia surowca rzeźnego elementem jest wpływ żywienia paszami z udziałem kukurydzy na jakość słoniny. Ziarno kukurydzy zawiera duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz ksantofili, które pogarszają konsystencję i zabarwienie słoniny. Nienasycone kwasy tłuszczowe powodują miękkość słoniny, a ksantofile jej żółte zabarwienie. Aby oddawany surowiec rzeźny był pozytywnie postrzegany przez skupujących, dobrze jest w końcowej fazie tuczu ograniczyć dodatek kukurydzy w paszach, zastępując je innymi zbożami np. jęczmieniem.
Podsumowując należy pamiętać, że właściwe żywienie świń w oparciu o kiszone ziarno kukurydzy jest procesem złożonym. Aby prawidłowo przygotować dawkę pokarmową w oparciu o kiszone ziarno należy o niej pomyśleć już w momencie wyboru odpowiedniej odmiany kukurydzy. Następnie poprzez właściwą uprawę i technologię kiszenia ziarna kukurydzy, a skończywszy na właściwym jej zbilansowaniu, dostosowanym do odpowiednich grup żywieniowych. Patrząc na dane dotyczące wielkości upraw kukurydzy i na rozwój różnych technik jej konserwacji można sądzić, iż kiszone ziarno kukurydzy będzie coraz częściej stanowić komponent paszowy wykorzystywany w żywieniu trzody chlewnej. ■