Konsumenci coraz świadomiej wybierają kupowane przez siebie towary. Zwracają uwagę na aspekty zdrowotne, ale także na unikalność cech. Wśród coraz chętniej kupowanych towarów znajdują się jaja o zielonych skorupach.
Ten niezwykły kolor jest wynikiem odkładających się w skorupach barwników. Jak powstają takie jaja oraz czego potrzebujemy, aby wyprodukować jaja o zielonkawym i niebieskim odcieniu? Tego wszystkiego dowiecie się z poniższego artykułu.
Zielone jaja są kojarzone jako naturalne i ekologiczne, co zachęca ludzi do zakupu. Artykuł ten zawiera odpowiedzi na to, skąd wzięły się jaja o zielonych skorupach, wymienia i charakteryzuje rasy i typy kur je znoszących, tłumaczy podstawy genetyki uzyskiwania tej cechy oraz omawia ich właściwości.
Konsumenci żywności stają się bardziej świadomi. Coraz więcej ludzi wybiera produkty, które są opisywane jako pozbawione chemicznych dodatków, antybiotyków czy konserwantów. Pożądane są towary „naturalne”, kojarzące się ze świeżością i wiejskimi klimatami. Jednym z produktów, których odbiór szczególnie się zmienił ostatnich latach, są jaja. Kupujący zaczynają dokładnie oglądać ich opakowania, wybierając te, które pochodzą od kur z wolnego wybiegu czy też są opisywane jako jaja „wiejskie” czy „od szczęśliwych kur”, nawet, jeśli takie opisy idą w parze z wyższą ceną. Duże zainteresowanie zyskują też jaja w innych kolorach niż białe lub kremowe. Kolorowe jaja budzą pozytywne odczucia, są postrzegane jako jaja „wiejskie”, a w związku z tym często preferowane przez konsumentów (Berkhoff i in. 2020).
Część hodowców próbuje odpowiedzieć na nowe wymagania. W wielu krajach nioski znoszące jaja w brązowych lub nawet ciemnobrązowych skorupkach dominują w hodowli towarowej (www.thepoultrysite.com). To jednak często też przestaje wystarczać. Kupujący zaczynają szukać nowych atrakcji, niezwykłych produktów, które zaspokoją ich potrzebę estetyki czy będą się wydawać towarem luksusowym. Odpowiedzią na takie zapotrzebowanie mogą być jaja o zielonych skorupach. Choć do tej pory dość rzadko spotykane w Polsce, w ostatnich latach nabierają popularności – w Internecie można spotkać coraz więcej ofert sprzedaży zielonych kurzych jaj, zarówno do lęgu, jak i jako produkt spożywczy. Obecnie najczęściej są one produkowane przez drobnych producentów. Motywacją autorki do zgłębienia tematu jaj o zielonych skorupkach była opowieść znajomej hodowczyni, która hoduje głównie kury znoszące takie jaja, gdyż według niej takie właśnie sprzedają się w tej chwili najlepiej.
Jak znalazły się one jednak w Polsce? Skąd wziął się ich niespotykany kolor? Czy oprócz niezwykłego wyglądu mają one jakieś specjalne właściwości? Odpowiedź na te i inne pytania znajdą Państwo w tym artykule.
Jajka o zielonej skorupce są kojarzone jako naturalne i ekologiczne
fot. Agnieszka Mikołajczyk
Historia
Zielone, a tak naprawdę niebieskie jaja – zostanie to wyjaśnione dokładnie w dalszej części tekstu – są stosunkowo nowym zjawiskiem, w przeciwieństwie do jaj kremowych, brązowych i białych, które są znane od tysięcy lat. Pierwsze informacje o kurach niosących jaja o niebieskich skorupach pojawiły się ponad pięćset lat temu w Azji oraz pod koniec XIX wieku w Ameryce Południowej. W wyniku mutacji genetycznych w genomy kur zostały wbudowane endogenne ptasie retrowirusy (Wang i in. 2013), będące pozostałościami po egzogennych wirusach, którym udało się włączyć w chromosomy i od tamtej pory są przekazywane kolejnym pokoleniom (Zwolińska 2006). Mutacje te sprawiły, że w jajowodzie doszło do pobudzenia ekspresji genu odpowiedzialnego za cząsteczki transportujące barwniki żółciowe. Jednym z nich jest biliwerdyna, która ma zielono-niebieski kolor. Barwnik ten zaczął się odkładać w skorupkach podczas procesu tworzenia jaj. W wyniku tego pojawiły się jaja o niebieskich skorupach. Co ciekawe, powstały one kompletnie w różnych miejscach na świecie, na podobnej zasadzie, choć w innym czasie. Dowiedziono, że u kur pochodzących z Chin, rasy Dongxiang, oraz tych z Ameryki Południowej, rasy araukana, endogenne wirusy wbudowały się w różnych miejscach genu odpowiadającego za transport biliwerdyny. To jednoznacznie sugeruje, że zdolność do składania jaj o niebieskich skorupach wykształciła się na dwóch różnych kontynentach niezależnie od siebie (Wragg i in. 2013).
Kury znoszące zielone jaja są rozmnażane głównie ze względu na tą interesującą zdolność,
ale nie wpisują się w żadne konkretne wzorce rasowe
fot. Agnieszka Mikołajczyk
Ptaki wywodzące się z Chin, takie jak właśnie Dongxiang czy rasa Lushi, nigdy nie zdobyły specjalnej popularności na świecie. Inaczej stało się z rasą araukana. Mimo że pierwsze wzmianki na temat ptaków znoszących niebieskie jaja w Ameryce Południowej odnotowano pod koniec XIX wieku, to dopiero w drugiej dekadzie XX wieku kury te wzbudziły prawdziwe zainteresowanie. W 1914 roku profesor Salvador Castello podczas swojej wizyty w Chile, w regionie Araukania, natknął się na utrzymywane przez tubylców kury, dające jaja w niebieskich skorupach. Ptaki te były stosunkowo niewielkie, pozbawione ogonów, a ich charakterystyczną cechą była obecność „wąsów” – piór zwisających po obu stronach głowy, osadzonych koło otworów słuchowych zewnętrznych. Castello był przekonany, że kury te są rdzennym gatunkiem Ameryki Południowej. Zaintrygowany swoim odkryciem przedstawił nowe ptaki na Pierwszym Światowym Kongresie Drobiarstwa w Hadze w 1921 roku. Uznał je wtedy za osobny gatunek, który nazwał Gallus inauris – „kura z kolczykami”. Na tym historia araukany jednak się nie zakończyła. Profesor Castello w 1924 roku, na Drugim Światowym Kongresie Drobiarstwa w Barcelonie, wydał sprostowanie odnośnie swojego poprzedniego odkrycia. Przyznał, że został wprowadzony w błąd przez profesora Rubena Bustosa, który w 1914 roku utwierdził go w przekonaniu, że odkryte ptaki to rdzenny gatunek (www.skyblueegg.com). Okazało się jednak, że Gallus inauris to krzyżówka lokalnych kur, wytworzona przez lata pracy profesora Bustosa. Bustos podczas swojej służby w armii chilijskiej w 1880 roku zaobserwował, że lokalne plemiona Indian hodują dwie rasy kur – kury pozbawione ogonów i znoszące niebieskie jaja oraz kury, u których występowały „wąsy”. Zdecydował się je połączyć, co po latach pracy hodowlanej doprowadziło do wytworzenia obecnie znanej araukany (Lukanov 2014). Castello opisał również te dwie rasy, a także trzecią, którą stanowiły kury nie różniące się znacznie od kur europejskich, ale znoszące niebieskie jaja (Storey i in. 2011). Później udowodniono, że Gallus inauris nie jest wcale osobnym gatunkiem, a podgatunkiem Gallus domesticus, czyli kury domowej, pochodzącej z Azji (Muñoz i in. 2008). Kury nie są więc gatunkiem rdzennym Ameryki Południowej, lecz zostały tam przywiezione w czasach prekolumbijskich z Azji lub – na co jest więcej dowodów – z Polinezji (Storey i in. 2007, Lukanov 2014).
Araukana jest dość popularną rasą ptaków ozdobnych hodowanych na całym świecie. Ptaki w dalszym ciągu wyglądają bardzo podobnie, jak te przywiezione z Ameryki Południowej – nie mają ogona, mają z kolei „wąsy” lub „brodę” i „bokobrody”, czyli pióra na policzkach i podgardlu ptaka. Ewentualnie mogą u nich występować wszystkie te cechy. Araukana niesie średnio 180 jaj rocznie. Kury tej rasy opisywane są jako odporne i mocne, mało agresywne (Wzorce Część I – Drób Rasowy 2012).
NOWOŚĆ!
Po publicznej prezentacji zainteresowanie kurami znoszącymi niebieskie jaja wzrosło. Pierwsze wylądowały w Ameryce Północnej w 1924 roku. Od tamtej chwili zaczęto je wykorzystywać w hodowli. Odkryto, że po skrzyżowaniu araukany z ptakami innych ras, kurczęta z takich kombinacji znoszą nie tylko niebieskie jaja, ale także zielonkawe, żółte czy nawet różowe. Dzięki tej właściwości nadano im nazwę „easter egger”, czyli „nioska wielkanocna”. Były one szeroko reklamowane w Ameryce Północnej w latach siedemdziesiątych XX wieku. Oprócz składania kolorowych jaj mogą one występować w różnych odmianach barwnych, a także posiadać lub nie posiadać cech charakterystycznych araukany. „Easter egger” określa się również mianem „americana”, należy jednak pamiętać, że nigdy nie uznano ich za konkretną rasę – są mieszańcami (www.youthexhibitionpoultry.org). Podobnie wygląda kwestia „olive eggers” – kury te, znoszące jaja w kolorze zielonooliwkowym, także są mieszańcami araukany, a nie osobną rasą (Mouw 2015). W latach siedemdziesiątych XX wieku skupiono się także na tym, by wytworzyć rasę kur, która będzie znosić niebieskie jaja, nie będąc przy tym obarczoną genami letalnymi związanymi z „wąsami”. W efekcie powstała ameraucana (Ekarius 2007). Kury tej rasy charakteryzują się brakiem „wąsów”, a obecnością jedynie „bokobrodów”. W przeciwieństwie do araukan mają także ogony (www.ameraucana.org)
Przykładowe mieszańce zagrodowe – kury niosące zielone jaja oraz kogut
fot. Agnieszka Mikołajczyk
Araukana trafiła również do Europy. Na jej bazie powstały nowe rasy, między innymi araukana angielska, legbar czubaty czy schijndel niderlandzki (Lukanov 2014). Także Polska ma swoją rasę powstałą na bazie araukany i niosącą zielone jaja. Jest to tak zwana „polska kura wielkanocna”, która nie ma jednak jeszcze zatwierdzonego wzorca (www.czubatka-polska.pl). Oprócz występujących w Ameryce „easter eggers” i „olive eggers”, także w Europie możemy wyróżnić mieszańce towarowe araukany, znoszące kolorowe jaja. Należą do nich między innymi czeskie nioski dominant green shell (www.dominant-cz.cz). Coraz częściej można spotkać też w terenie mieszańce zagrodowe. Ptaki te są przeróżne pokrojowo, stanowią efekt krzyżowania różnych ras, a także niosek towarowych, dających jaja w różnych odcieniach zieleni i błękitu, czego przyczyna zostanie wyjaśniona dalej.
Genetyka
Mechanizm dziedziczenia przez kury genu związanego z niebieskim kolorem jaj jest stosunkowo prosty. Za kolor niebieskich skorup jaj odpowiedzialny jest dominujący gen autosomalny (nie sprzężony z płcią) „O” (skrót od „oocyan” – cyjan jest odcieniem koloru niebieskiego). Oznacza to, że gdy krzyżuje się ptaki, które posiadają dwa takie allele („OO”) z ptakami, które znoszą białe jaja (czyli posiadają dwa allele recesywne – „oo”), całe żeńskie potomstwo będzie znosiło niebieskie jaja, a męskie będzie mogło przekazać allel niesienia niebieskich jaj dalej („Oo”). Gdy skrzyżuje się takie ptaki, które posiadają allel dominujący „O” i allel recesywny „o” („Oo”) z tymi, które niosą jaja o białych skorupkach lub przekazują gen za to odpowiedzialny („oo”), połowa potomstwa będzie znosić lub przekazywać dalej zdolność do znoszenia białych jaj („oo”), a połowa będzie znosić jaja niebieskie lub będzie mogła przekazać allel związany z niebieskimi skorupkami dalej („Oo”) (Sadjadi i in. 1983).
Pisklęta aurucana hodowli Moniki Jaroniek
fot. Monika Jaroniek
Uzyskanie jaj ze skorupami w zielonym kolorze jest nieco bardziej skomplikowane. Do ich powstania są potrzebne ptaki, które znoszą jaja niebieskie oraz takie, które znoszą jaja brązowe lub kremowe. Za dziedziczenie zdolności do znoszenia brązowych lub kremowych jaj odpowiadają inne geny niż za białe i niebieskie skorupy. Barwniki odpowiedzialne za brązowy kolor, przede wszystkim protoporfiryna IX, odkładają się głównie w najbardziej zewnętrznych warstwach skorup (Samiullah i in. 2015). W przypadku koloru niebieskiego, barwniki odkładają się na całej grubości skorupy względnie jednolicie, biały kolor z kolei jest wynikiem braku pigmentacji lub jedynie bardzo małych ilości barwników (Kennedy i Vevers 1976). Z racji takiego mechanizmu pigmenty dające brązowy lub kremowy kolor będą „przykrywać” kolor pod spodem. W związku z tym w wyniku krzyżowania ptaków dających niebieskie jaja, które mają dwa geny dominujące („OO”) z ptakami mającymi geny odpowiedzialne za niesienie brązowych lub kremowych jaj, całe potomstwo będzie dawać jaja w zielonych/oliwkowych skorupach lub będzie mogło przekazać zdolność do znoszenia zielonych jaj. Kiedy skrzyżujemy ptaki, które posiadają allel dominujący „O” i allel recesywny „o” („Oo”) z tymi, które niosą brązowe lub kremowe jaja, połowa potomstwa będzie znosić lub przekazywać dalej zdolność do znoszenia zielonych jaj, a połowa będzie znosić brązowe albo kremowe lub będzie przekazywać zdolność do ich znoszenia. Kwestia dziedziczenia kolorów skorup jaj i możliwość uzyskania zielonych jaj została opisany już wiele lat temu, między innymi przez znanego genetyka Reginalda Punneta (Punnet 1933).
ZOBACZ TAKŻE
Drobiarstwo niekonwencjonalnie
Właściwości jaj w zielonej skorupce
Przy temacie zielonych jaj należy zadać pytanie – skąd tak właściwie wziął się ten charakterystyczny kolor? Jego powstanie jest skutkiem odkładania się barwników w skorupie jaj, głównie biliwerdyny i jej chelatów z cynkiem, które są odpowiedzialne za niebieski kolor oraz protoporfiryn, przede wszystkim protoporfiryny IX, które dają kolor brązowy lub kremowy (Liu i Cheng 2010). Biliwerdyna powstaje w procesie rozpadu hemu zawartego w hemoglobinie (en. wikipedia. org), protoporfiryna IX z kolei jest jednym z prekursorów hemu (Sachar i in. 2016). Naukowcy stwierdzili, że barwniki te w skorupach jaj nie mają jedynie charakteru ozdobnego – niebieska pigmentacja ma na celu pochłaniać promieniowanie UV, co zapobiega zakłócaniu rozwoju embrionów (Ryabukhа i in. 2022). Różne doświadczenia wskazują także, że jaja o niebieskich i zielonych skorupach mają nieco inne właściwości, niż jaja białe i brązowe. Wykazano, że jaja od araukan mają większe żółtka niż jaja od ras takich jak leghorn czy marans, a mimo mniejszej zawartości składników mineralnych w skorupkach nie są bardziej łamliwe (Millet i in. 2006, Drabik i in. 2021). Przez dłuższy czas uważano, że jaja od araukan zawierają mniej cholesterolu od jaj innych kur. Informacja ta nie jest jednak prawdziwa. Wręcz przeciwnie – stwierdzono, że jaja te zawierają nawet minimalnie więcej cholesterolu niż inne, co zapewne jest powiązane przede wszystkim z większą zawartością żółtka. Ponadto nie stwierdzono, żeby kolor skorup jaj wpływał w dużym stopniu na takie parametry jak na przykład zawartość nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych – dużo bardziej oddziałuje na to dieta ptaków (Millet i in. 2006). Ewentualne odnotowane różnice w parametrach jaj o różnych kolorach skorup nie są na tyle istotne, by można było stwierdzić, że któreś z nich są znaczenie lepsze od innych.
Na zakończenie warto zdementować informację pokutujące wśród niektórych konsumentów, że zielone jaja znoszą kury zielononóżki – prawdziwe zielononóżki znoszą jaja w kolorze kremowym.
Podsumowanie
Jaja w niebieskich i zielonych skorupach budzą coraz większe zainteresowanie wśród konsumentów. Stosunkowo nowe na rynku, intrygują niespotykanym kolorem. Historia ich powstania jest ciekawa, a sposób dziedziczenia koloru skorup można w prosty sposób wykorzystać w hodowli własnej. Mimo braku specjalnych właściwości odżywczych, jaja te oraz kury je znoszące nabierają popularności. Jest to fakt warty wykorzystania, otwierający nowe możliwości zarówno dla dużych producentów, jak i w chowie przydomowym.
Piśmiennictwo dostępne u autorki.
