Alina Rachwał
Intensywne formy chowu (system bateryjny), o znacznym poziomie technizacji procesu produkcji zwiększają nakłady na jedno stanowisko produkcyjne kury i efektywość chowu uzależniona jest od maksymalnej produkcji z tego stanowiska.
Przez wiele lat nie brakowano kur w okresie produkcji nieśnej ze względu na dużą pracochłonność i praktyczną niemożność wykonywania tego zabiegu metodą tradycyjną w klatkowym systemie ich użytkowania.
Uważano, że zabieg ten wpływa na dodatkowe koszty robocizny, powoduje płoszenie ptaków, a także stwarza problem pozbywania się osobników wybrakowanych.
Jednocześnie panował pogląd, że poziom hodowli kur nieśnych na świecie jest bardzo wysoki i dlatego też wybrakowania wymagałyby nieliczne kury.
Wzrastające jednak ceny pasz skłoniły właścicieli stad kur nieśnych do poszukiwania nowych sposobów brakowania niosek dla zachowania ustalonego poziomu zysku.
Brakowanie niosek w systemie klatkowym jest stosunkowo łatwiejsze ze względu na niewielką ilość kur w klatce oraz łatwość ich obserwacji i izolowania. W chowie na ściółce i to szczególnie przy dużych populacjach drobiu jest to działalność dość pracochłonna, ale niewąpliwe korzyści wynikające z brakowania niosek nie znoszących jaj stanowią argument przemawiający za powszechnym jego wprowadzeniem do praktyki produkcyjnej.
Hodowca niosek produkujących jaja spożywcze nie może sobie pozwolić na zainstalowanie w kurniku gniazd zatrzaskowych w celu prowadzenia indywidualnej kontroli nieśności w stadzie, będącej podstawą brakowania złych niosek. W związku z tym badacz amerykański Daniel K. Andrews z Uniwersytetu w Waszyngtonie opisał inne proste metody brakowania kur.
Brakowanie na podstawie zabarwienia
Jedną z nich jest praktykowana już powszechnie metoda oparta na ocenie intensywności zabarwienia niektórych części ciała niosek. Kura tworząc jajo gromadzi w nim składniki pokarmowe ze swojego organizmu – w tym również barwniki karotenopodobne, a stopniowa utrata tych barwników z organizmu w związku z intensywną nieśnością powoduje po dłuższym okresie produkcji charakterystyczną zmianę wyglądu nioski.
Na podstawie licznych badań ustalono, że odbarwianie się poszczególnych części ciała (depigmentacja) zachodzi zawsze u dobrych niosek w jednakowej kolejności i w jednakowym czasie. Warto przy tym zaznaczyć, że za dobrą nioskę uważa się tę, która niesie 6-7 jaj tygodniowo przez pierwsze 2-4 miesiące produkcji, 5-6 jaj w 5-6. miesiącu oraz 4-5 jaj tygodniowo w miesiącach następnych.
Tabela 1 przedstawia, po ilu dniach od zniesienia pierwszego jaja odbarwiają się poszczególne części ciała u nioski produkującej – White Leghorn.
Tab. 1. Kolejność odbarwienia się wybranych części ciała dobrej nioski w poszczególnych okresach produkcji u kur rasy White Leghorn
Przykładowo, jeśli hodowca zauważy w swoim stadzie w 9. tygodniu nieśności kurę z różowym odbytem, czerwonymi dzwonkami, nie odbarwionymi nasadą i szczytem dzioba oznacza to, że nioska ta jeszcze nie zaczęła nieść jaj i powinna być wybrakowana.
Jeśli natomiast w 8. tygodniu produkcji stada znajdzie ptaka z bladymi dzwonkami i odbytem oraz czerwonymi zausznicami, odbarwionymi nasadą i szczytem dzioba może być pewien, że kura ta niesie jaja dopiero od 10.-14. dni, a zatem jest dość znacznie opóźniona w produkcji w stosunku do swych współtowarzyszek. Zauważono również, że z chwilą, gdy nioska przestaje nieść, odzyskuje pierwotną barwę wybranych części ciała w takiej samej kolejności, jak ją traciła, tylko dwa razy szybciej. Hodowca na podstawie danych z tabeli 1. może również w późniejszych okresach nieśności brakować ze stada złe nioski według podanej wyżej zasady.
Badania przeprowadzone przez dr H. C. Jordana – Uniwersytet w Pensylwanii potwierdziły skuteczność metody opisanej przez Andrews’a. Prowadząc swe obserwacje na wybrakowarlych kurach produkujących z różną intensywnością stwierdził, że o aktualnej produkcji nioski można wnioskować na podstawie takich cech, jak kondycja i barwa grzebienia, skoków, dzioba, odbytu i brzucha (tabela 2).
Tab. 2. Zależność pomiędzy wyglądem grzebienia, skoków, dzioba, odbytu i brzucha a nieśnością kur
Najlepsze nioski, które osiągnęły 80-100% nieśności miały we wszystkich przypadkach jędrny grzebień, białą barwę dzioba, szeroki wilgotny odbyt i duży elastyczny brzuch. Kury, krórych produkcja nie przekraczała 50% niosły bardzo dużo jaj ze słabą skorupą. Przez brakowanie słabych niosek można więc automatycznie ograniczyć liczbę jaj o słabej skorupie, a w konsekwencji ilość stłuczek.
Uważa się, że ogólna kondycja ptaków oraz wymiary brzucha i tułowia nie stanowią pewnej cechy, na podstawie której można brakować ptaki, brakowanie jest najskuteczniejsze, gdy uwzględnia się podane w tabeli 2. cechy w sposób kompleksowy.
Znaczenie i wymiana piór
Inną metodą brakowania niosek – opisaną również przez Andrews’a – jest metoda oparta na obserwacji zrzucania i wymiany piór przez kury. Wiadomo bowiem, że ptaki pod względem szybkości pierzenia się można podzielić na dwie grupy (wcześnie i późno pierzącej), przy czym najlepsze nioski tracą pióra dopiero po 12.-14. miesiącach produkcji. Słabsze osobniki zaczynają się pierzyć już po 4.-6. miesiącach nieśności i wyróżniają się w stadzie swym efektownym wyglądem (upierzenie gładkie, błyszczącej), podczas gdy dobre nioski mają połamane i poszarpane pióra. Wykorzystując tę właściwość kur, sugeruje się brakowanie ptaków wcześnie pierzących się. Trzeba jednak brać pod uwagę fakt, że na pogarszanie warunków środowiskowych lub żywieniowych kury bardzo często reagują nieplanowanym, przyspieszonym pierzeniem. W sytuacji takiej należy zaniechać brakowania kur, aż do czasu powrotu stada do pierwotnej dobrej kondycji.
W normalnych warunkach pierzenie przebiega w określonym porządku: głowa, szyja, pierś, tułów, skrzydła i ogon. Stwierdzono, że najregularniej wypada 10 zewnętrznych piór skrzydła zwanych lotkami I rzędu, wypadają one w chronologicznym porządku począwszy od wewnętrznej strony skrzydła, a każda lotka potrzebuje na wypadnięcie 7-10 dni.
Odrost każdego pióra trwa 6 tygodni, dlatego czas, który upłynął od początku pierzenia, można określić na podstawie liczby nowych piórek-lotek I rzędu.
Dobre nioski zrzucają 3-4 pióra jednorazowo, gorsze natomiast po 1 piórze, co wydłuża automatycznie ogólny czas pierzenia i zwiększa przerwę w produkcji jaj, bowiem ptaki ponownie rozpoczynają nieśność przed odrostem utraconych piór.
Kury nieśne zrzucają lotki I, II i III rzędu w określonym wieku tych piór, jak już wspomniano, trwa 6 tygodni. W okresie tym zwykle przestają się nieść, chociaż zdarzają się osobniki, które jednocześnie znoszą jaja i pierzą się. Ptaki te jednak nie mają małego grzebienia i żółtego dzioba, co charakteryzuje osobniki nie produkujące jaj. Wytrawny hodowca może na podstawie dokładnych obserwacji pierzącego się stada wybrakować gorsze nioski, które wyraźnie dłużej pierzą się od swych towarzyszek.
Budowa brzucha na odcinku pomiędzy kośćmi łonowymi a mostkiem
Trzecią metodą wybierania ze stada złych niosek i chyba najbardziej popularną jest sprawdzwanie przy pomocy dłoni budowy brzucha na odcinku pomiędzy kośćmi łonowymi a mostkiem. Metoda ta w znacznym stopniu koresponduje z pierwszą z omawianych metod brakowania.
Dobra nioska ma brzuch dość duży, miękki i łatwo się uginający. Rozstawa kości łonowych powinna wynosić ponad 2 palce, a odległość pomiędzy kośćmi łonowymi a mostkiem ponad 3 palce. Słabe nioski mają mały i twardy brzuch, a skórę w okolicy kości łonowych grubą. Metoda ta, aczkolwiek najczęściej stosowana w praktyce, nie pozwala na bliższe śledzenie, czy ptak właśnie niedawno przestał się nieść, czy jeszcze nie zaczął. Z praktycznego punktu widzenia najlepszym rozwiązaniem byłoby połączenie tej metody z metodą opartą na intensywności zabarwienia wybranych części ciała nioski.
Inni autorzy uważają, że dobrą i złą nioskę można odróżnić na podstawie cech pokroju przedstawionych w tabeli 3.
Tab. 3. Ocena kur rasy White Leghorn na podstawie pokroju wybranych części ciała
Co daje brakowanie niosek?
Stwierdzono, że brakowanie niosek pozwala na:
- zaoszczędzenie paszy, którą spożyłyby nie produkujące osobniki,
- zmniejszenie śmiertelności w stadzie,
- udostępnienie dobrym nioskom większej powierzchni w kurniku oraz zapewnienie większego dostępu przy poidłach i karmidłach,
- wzrost liczby jaj od kury stanu średniego.
Zastosowanie w praktyce wskazówek zawartych w niniejszym artykule wymaga od hodowcy dużego doświadczenia i doskonałej znajomości zagadnienia.
Kury nie znoszące jaj przez trzy tygodnie mają cały dziób żółty, natomiast jeśli dziób jest żółty tylko przy nasadzie oznacza to, że ptak nie niesie od około 1,5 tygodnia. Nioski mają grzebień duży, czerwony, woskowaty i gorący. Grzebień u ptaków nie produkujących jest mały, blady, złuszczony i zimny. Osobniki takie należy poddać szczegółowym oględzinom. Ptaki, które gubią pióra na skrzydłach lub mają upierzenie częściowo odrośnięte trzeba wybrakować. Nioski, które nie pierzą się, a ich kości łonowe są częściowo rozciągnięte, grzebień osiągnął duży rozmiar oraz cechuje je odpowiednia masa ciała należy pozostawić, gdyż są to osobniki gotowe do ponownego podjęcia nieśności.
Ptaki chore trzeba usunąć natychmiast ze stada. Dlatego też powinno zwracać się uwagę na kury ze zbyt intensywnie czerwonym grzebieniem, charakteryzującym przeważnie osobniki chore.
Wahania w wartości pokarmowej podawanych pasz, jednostki chorobowe, różnice w uzyskanej dojrzałości i inne czynniki zmieniają wygląd kur, który może być mylnie zinterpretowany przez niedoświadczonego hodowcę.
Uważa się na ogół, że brakowanie kur należy przeprowadzać po 30. tygodniach produkcji nieśnej. Zdarzają się pojedyńcze kury, które wcześniej przestają znosić jaja. Stanowią one przeważnie tak niewielki procent stada, że nie opłaca się specjalnie dla nich przeprowadzać brakowania. Przed przystąpieniem do eliminowania kur ze stada zaleca się przejście przez kurnik dla zorientowania się, czy ponad 1% ptaków nie niesie jaj. Przeprowadzono badania, w których nioski brakowano w 40. tygodniu życia oraz drugi raz kilka tygodni później. W pierwszym terminie wybrakowano 1% ptaków, a w drugim 1,5%. Związane to było z nieco opóźnionym wiekiem dojrzewania poszczególnych osobników oraz długością czasu ich przepierzania się.
Usunięcie 1,5% niosek w stadzie liczącym 30 000 ptaków oznacza eliminację 450 osobników. Oddając je do uboju w 50. tygodniu życia można w przeliczeniu na ptaka zaoszczędzić paszę i uzyskać pieniądze ze sprzedaży tych ptaków do rzeźni. Jednak w przypadku dużych stad pozbycie się kur wybrakowanych może stanowić problem. Rzeźnie drobiu bowiem niechętnie przyjmują do uboju niewielkie partie ptaków. Dlatego jeśli na fermie znajdują się kurniki, w których są ptaki w różnym wieku, brakowanie kur w trakcie nieśności należy przeprowadzać w dniu poprzedzającym odstawę do uboju stada likwidowanego po cyklu produkcyjnym, tak aby ptaki oddać jednocześnie do rzeźni.
W podsumowaniu przedstawionego zagadnienia, należy podkreślić stosunkowo dużą ilość cech pokrojowych, na podstawie których można z powodzeniem brakować ptaki na fermach towarowych. Skuteczność tych metod zależy zarówno od kompleksowego ich stosowania, jak i od dokładności i zaangażowania hodowcy. Przytoczone metody brakowania niosek są proste, dzięki czemu mogą one zostać szeroko wprowadzone do praktyki przyczyniając się do poprawy rentowności chowu kur nieśnych.
